Содержание к диссертации
Введение 3-8
I глава «Научные основы обучения учащихся нормам 9-53
литературного бурятского языка в диалектных условиях»
1. Лингвистические основы обучения учащихся нормам литературного бурятского языка в диалектных условиях 9-45
2. Психологические основы обучения учащихся нормам литературного бурятского языка в диалектных условиях 47-51
Выводы по главе 52-53
II глава «Методическая система обучения учащихся нормам 54-101
литературного бурятского языка в диалектных условиях»
1. Анализ программ, учебников для средней школы и 54-62
учебно-методической литературы
2. Уровень знаний, навыков и умений учащихся (констатирующий эксперимент) 62-80
3. Методика формирования навыков литературного бурятского языка в условиях диалекта (обучающий эксперимент) 80-99
Выводы по II главе 99-101
Заключение 101-105
Список использованной литературы 106-113
Оршол 3-8
I булэг «Нготаг хэлэнэй байдалда пурагшадые буряад 9-53
1. Нютаг хэлэнэй байдалда литературна хэлэндэ 9-47 Иургалгын лингвистическэ ундэпэ Ъууринууд
2. Нютаг хэлэнэй байдалда литературна хэлэндэ 47-51 Ьург&тгын психолого-дидактическа ундэЬэ їіууринууд
I булэгэй тобшолол 52-53
II булэг «Нютаг хэлэнэй байдалда пурагшадые 54-101
литературна хэлэндэ hypraxa методическэ системэ»
1. Буряад хэлээр дунда пургуулиин программануудай, учебнигуудэй ба научно-методическа литературын анализ 54-62
2. Дунда Ігургуулиин пурагшадай мэдэсэ, дадал башадабари (элируулгын эксперимент) 62-80
3. Буряад литературна хэлэнэй дадалнуудые беэлуулгын методико (пургалгын ба шалгалтын эксперимент) 80-99
II булэгэй тобшолол 99-101
Тугэсхэл 101-Ї05
Хэрэглэгдэпэн литература 106-113
Введение к работе
Буряадай Верховно Совет 1992 оной июниин арбанда "Буряад Республикын арадуудай хэлэн тухай» гэпэн тогтоол гаргаа, Энэ тогтоолой ehoop буряад хэлэмнай гурэнэй хэлэн болонхой. Энээнпээ гадна России Федерациин "Эрдэм мэргэжэл тухай" (30) хуули гарапан гээшэ. Эдэ хуулинууд соо шухалын шухала асуудалынь залуушуулай хэлэн, хумуужуулгэ болоно.
Эдэ тогтоолнууд дээрэ ундэпэлжэ, бидэ буряад арадайнгаа ундэпэн хэлэ ушее гунзэгыгеер шэнжэлхэ, пургуулида заалгыень пайжаруулха болонобди. Иимэ эрилтэнууд буряад хэлэ ба литературын пуулшын программа соошье табигдана. Буряад Республикадамнай буряад хэлэ заалгада пуулэй уедэ япала ехэ амжалтанууд туйлагдаа гэжэ тэмдэглэмээр. Буряад хэлэ ба литератураар япала зохидоор зохёогдопон программа, номууд бии. Мунее уедэ буряад хэлэнэй иимэ разделнууд пургуулида заагдана: 1) фонетикэ; 2) орфоэпи; 3) орфографи, графика ба пунктуаци; 4) грамматика (морфологи, синтаксис); 5) лексикэ; 6) стилистикэ.
Илангаяа пуулэй уедэ буряад хэлэ зааха методикодо шэнэ худэлмэринууд бии болоо, диссертацинууд хамгаалагдаа. Буряад хэлэнэй орфографи ба пунктуацяар (Б.Б.Батоев) (17, 18), орфоэпеэр (Э.Р.Раднаев) (56, 57, 58, 59, 60, 61, 62, 63), фонетикээр (Базарова Д.Б.) (20), лексикээр (Б.Б.Будаин) (16), хэлэлгэ хугжэлгеер (С.Г.Ошоров) (50), эхин пургуулиин методикоор (Д.Д.Ошоров) (49) г.м. пайн худэлмэринууд хэблэгдээ, бэшэгдээ.
Мунее уедэ буряад хэлэнэй методикын иимэ разделнууд шэнжэлэгдээ: 1) фонетикэ; 2) орфографи, графика ба пунктуаци; 3)орфоэгш; 4) хэлэлгэ хугжуулгэ; 5) лексика Тиигэбэшье буряад хэлэнэй методикын грамматика (морфологи, синтаксис), угэ бии бололго, хэлэлгэ хугжуулгэ г.м. разделнууд хусэд дуурэн шэнжэлэгдээгуй зандаа.
Буряад хэлэ зааха методико хусэд бэшээр шэнжэлэгдэпэн нэгэ разделынь, хубинь - нютаг хэлэнуудые хараадаа абажа зааха методико болоно. Иимэ раздел ород хэлэнэй методикодо А.В.Текучев (74, 75) нээпэн, гунзэгыгоор шэнжэлпэн ЮМ.
Буряад хэлэнэй методикодо нютаг хэлэнуудые хараадаа абажа зааха гэпэн темэдэ зорюулпан хэдыхэн худэлмэринууд бии. Нэрлэбэл: П.И.Малакшинов (38, 39), Б.Б.Батоев, Э.Р.Раднаев г.м. шэнжэлэгшэдэй бэшэпэн худэлмэринууд бии. Тиигэбэшье энэ темэ (нютаг хэлэ хараадаа абажа зааха методико) тусхай диссертациин темэ болоогуй. Ушее Баргажан нютаг хэлэнэй байдалда литературна хэлэндэ пурагшадые hypraxa гэпэн темэ иимэ ушарпаа абанабди: нэгэдэхеэр, туе нютаг хэлэн еерын онсо ехэ илгаатай, тиимэпээ пурагшадай нютаг хэлэнэй аддуунууд олон ушардаг; хоёрдохёор, баргажан нютаг хэлэтэй Ъурагшадай хэлые шэнжэлхэ хэрэг rapahaH юм. Юундэб гэхэдэ, энэ нютаг хэлые табяад жэлэй саана лингвистическэ талапаа проф. Э.Р.Раднаев шэнжэлээ, тэрэ carhaa хойшо табяад жэл унгэрве, хоёр уе залуушуул ургаа. Энэ хугасаа соо нютаг хэлэн тэрэ зандаа улвегуй, хубилалтада, литературна хэлэнэй нулеедэ ороо, саашаа хугжее, Нютаг хэлэндэ болопон хубилалтануудые залуушуулай, Ьургуулиин пурагшадай хэлэн гэршэлнэ ха юм. Тиимэпээ автор олон жэл соо баргажан нютаг хэлэтэй Ъурагшадай хэлые шэнжэлхэ, литературна хэлэнэй нулеее харуулха баатай болопон юм. Тиигээд пурагшадай хубилпан нютаг хэлыень хараадаа абажа, методикыень шэнжэлпэн байнабди; гурбадахяар, баргажан нютаг
хэлэнэй байдалда литературна хэлэндэ hypraxa методико шэнжэлэгдээгуй байЬан юм. Иимэ ушарпаа энэ темые диссертациингаа темэ болгожо автор абапан байна.
Диссертаци соо табигдаЬан гол зорилгонь иимэ: 1) баргажан нютаг хэлэнэй байдалда гхурагшадые литературна хэлэндэ hypraxa методико эрдэмэй Tanahaa шэнжэлхэ; 2) баргажан нютаг хэлэтэй Ьурагшадай хэлые шэнжэлхэ; 3) нютаг хэлэнэй байдалда литературна хэлэндэ hypraxa асуудалнуудые шэнжэлхэ; 4) нютаг хэлэнэй байдалда литературна хэлэндэ hypraxa ундэЬэ ггуурииень тайлбарилха.
Энэ зорилгые бэелуулхын туда автор иимэ даабаринуудые диссертаци соогоо табина: І) баргажан нютаг хэлэтэй Ьурагшадта литературна хэлэ заадаг буряад хэлэнэй багшанарай дуй дуршэлые шэнжэлхэ; 2) баргажан нютаг хэлэтэй Ьурагшадай мэдэсэ, шадабари болон дадал шэнжэлхэ; 3) Ьуралсалай программануудые, номуудые, эрдэмтэдэй худэлмэринуудые анализ хэхэ; 4) нютаг хэлэтэй Ъурагшадай аман ба бэшэмэл хэлэндээ гаргадаг алдуунуудые шэнжэлхэ, хубаарииень хэхэ; 5) баргажан нютаг хэлэтэй пурагшадта литературна хэлэ зааха багшанарта дурадхагдаЬан шэнэ методическа аргануудыень эксперимент хэжэ, лингвистическэ, психологическа болон дидактическа талаЬаа баримта болгон гэршэлхэ; 6) баргажан нютаг хэлэтэй Ьурагшадые литературна хэлэнэй нормодо hypraxa упражненинуудые шэнжэлэн дурадхаха.
Диссертаци соо иимэ шэнэ юумэнууд шэнжэлэгдээ: 1) анха туруушынхеэ баргажан нютаг хэлэтэй пурагшадые литературна хэлэндэ hypraxa методико шэнжэлэгдээ; 2) баргажан нютаг хэлэтэй Ьурагшадай хэлые анха туруушынхеэ шэнжэлэгдээ; 3) баргажан нютаг хэлэтэй
ііурагаїадьіе литературна хэлэндэ hypraxa методическа арганууд лингвистическэ, психологическа болон дидактическа талаИаа баримталагдаа, гэршэлдаэгдээ; 3) баргажан нютаг хэлэтэй пурагшадые литературна хэлэндэ Ьургадаг буряад хэлэнэй багшанарай дуй дуршэл шэнжэлэгдээ; 4) баргажан нютаг хэлэтэй пурагшадта литературна хэлэ зааха методикые бэшэ нютаг хэлэтэй, илангаяа байгал-худара нютаг хэлэнэй багшанарай хэрэглэхэ методическа аргануудые автор дурадхана.
Диссертациин практическа удха шанарынь иимэ: 1) диссертаци соо дурадхагдаїїан методическа аргануудые, хэлэгдэЪэн дурадхалнуудые, панамжануудые бэшэ нютаг хэлэнуудэй байдалда литературна хэлэ заадаг багшанар хэрэглэжэ болохо; 2) диссертациин тобшололнуудые буряад хэлэнэй программа, номууд, эрдэмтэ методистнар хэрэглэжэ болохо; 3) буряад хэлэнэй багшанар педколледждо, БГУ-да хэшээлнуудтээ хэрэглэжэ болоно.
Диссертациин тобшололнууд шалгагдаа: 1) Баргажан, Хурамхаан аймагуудай Ьургуулинуудта эксперимент хэгдэжэ шалгагдаа; 2) диссертациимни темээр хоёр брошюра гаранхай; 3) багшанарай научно-практическа конференцинуудтэ автор элидхэлнуудые хээ (1992-1998 онуудта).
Шэнжэлэлгын методологическа ундэйэ Ьууринь иимэ юумэнууд болоо: 1) эрдэм Ьуралсалай асуудалнуудаар гарапан Буряадай Верховно Соведэй І992 ондо гараИан "Буряад Республикын арадуудай хэлэн тухай» тогтоол; 2) России Федерациин "Эрдэм мэргэжэл тухай» тэЪэн тогтоол; 3) России Федерациин болон Буряад Республикын эрдэм Ьуралсалай министерствын гаргапан тогтоолнууд.
Автор диссертаци бэшэхэдээ, иимэ эрдэм шэнжэлэлгын аргануудые хэрэглээ: 1) лингвистическэ, диалектологическа, педагогическа, психологическа, дидактическа литература шудалаа, диссертаци соогоо тэдэниие хэрэглээ; 2) пурагшадай аман ба бэшэмэл хэлые олон жэл соо диссертант ажаглалта хээ; 3) янза буриин нютаг хэлэтэй байдалда заадаг буряад хэлэнэй багшанарай дуй дуршэл шэнжэлэгдээ; 4) эксперимент хэгдээ (1992-1998 онуудта). Нэн туруун Баргажанай аймагай Баянгол, Хилгана, Уланай пургуулинуудта, Хурамханай аймагай Бархан, Хурамхаан, Дэрээнэй, Аргатын пургуулинуудта эксперимент хэгдээ; 4) анкетэ хэгдээ; 5) янза буриин нютаг хэлэнэй байдалда буряад литературна хэлэ заадаг багшанартай хеерэлдеен хэгдээ, Ьанамжануудаа хубаалдапан байнабди.
Диссертаци соо шэнжэлэгдэЬэн юумэнь (объект) - баргажан нютаг хэлэтэй пурагшадые литературна хэлэндэ hypraxa педагогическа процесс болоно; предмедынь - баргажан нютаг хэлэнэй байдалда литературна хэлэндэ hypraxa методико болоно. Диссертаци соогоо иимэ юумэнуудые хамгаална: 1) Баргажан нютаг хэлэтэй пурагшадай мунее уеьш онсо илгаанууд (фонетическэ, морфологическа, лексическэ); 2) баргажан нтотаг хэлэнэй байдалда пурагшадые литературна хэлэндэ hypraxa методико. Автор диссертаци соогоо иимэ тухайлалгануудые (гипотезэнуудые) дурадхана: 1) нэн туруун баргажан нютаг хэлэтэй пурагшадай хэлыень шэнжэлхэ, онсо илгаануудые элируулхэ, тиигээд энээн дээрэ ундэпэлжэ, литературна хэлэндэ hypraxa методикыень шэнжэлхэ; 2) лингвистическэ, психологическа болон дидактическа талапаа зуб баримталагдапан, тайлбарилагдаЬан методическа аргануудые, эксперимент хэжэ дурадхаа haa, зуб байха.
Диссертаци coo хэрэглэгдэпэн иимэ материалнууд хэрэглэгдээ: 1) ©ерее баргажан нютаг хэлэтэй Ъурагшадай хэлые шэнжэлжэ, материал суглуулааб; 2) БИОН-ой рукописна фонддо байдаг Баргажан, Хурамхаан аймагуудта ошожо, эрдэмтэдэй суглуулїіан материал хэрэглэгдээ; 3) эрдэмтэдэй баргажан нютаг хэлэн тухай суглуулпан верын, умсын материал (проф. Э.Р.Раднаевай архив coohoo материал) хэрэглэгдээ. Энэ эрдэмтэ баргажан нютаг хэлэнэй диалектологическа словарь зохёожо эхилЬэн юм; 4) багшанарай конференцинуудэй материалнууд (1992-1998 онуудай), Баргажан, Хурамхаан аймагуудай пургуулинуудай тоосоон (отчет), буряад хэлэн ба литературын багшанарай тоосоон, унгэргэпэн Ігурагшадай бэшэмэл худэлмэринууд (диктант, изложени, сочинени).
Диссертациин буридэл иимэ: 1) оршол; 2) хоер булэг; 3) тугэсхэл; 4) хэрэглэЬэн литература. Оршол соогоо темын удха шанар, тэрэниие шэлэжэ абаЬан шалтагаан, шэнэ юумэнуудынь, зорилго, бэелуулхэ даабаринууд, тухайлалга (гипотезэ), диссертаци шэнжэлэгдэпэн юумэнууд (объект, предмет) хэлэгдэнэ.
