Содержание к диссертации
МУКАДДИМА 3
БОБИ L ЛЯУЛКОСИМ ФИРДАВСЙ РОЦЕЪ БА ТАРБИЯИ ХИРАД ВА ХИРАДМАНДЙ
1.1. Омузиш ва ахамияти тарбиявии«Шохнома» iD
1.2. Тарбияи хирад ва хирадмандй аз дидгохиАбулкрсим Фирдавсй 25
1.3. Сифатхри хирад ва хирадмандй хдмчун хусусиятхри ахлокии шахсият ^6
БОБИ П. ТАРБИЯИ ШАХСИЯТ ВА ТАШАККУЛИ СИФАТХОИ АХЛОКЙ A3 НИГОХИ АБУЛЦОСИМ ФИРДАВСЙ
2.1. Пайдоиш ва манбаъхои афкори педагоги дар «Шохнома» . 65
2.2.0милхри тарбияи инсони комил 72
2.3. Абулкрсим Фирдавсй дар хусуси ташаккули сифатхри ахлок.ии инсони комил 87
% БОБИ ///. ТАХЛИЛИ АЩДАХОИ АХЛОЩИ ДОСТОЙНОЙ СИЁВУШ, МАРГИ РУСТАМ, КИСРОИ АНУШЕРВОН ВА БУЗУРГМЕХРИ «ШОХНОМА»
3.1. Авдщхои ахлокии достонхри Сиёвуш ва марги Рустам дар «Шохнома» 107
3.2. Ахамияти тарбиявии андарзхри достони Кисрои Анушервон ва Бузургмехр 123
ХУЛОСА 143
АДАБИЁТИ ИСТИФОДАШУДА 152
Введение к работе
Зарурати тадирщот. Чумхурии Точикистон дар охири кдрни XX дар на-тичаи пошхурии собик; Иттихрди Шуравй соли 1991 истиклолияти миллй ба даст овард. Конститутсияи (Сарк,онуни) Ч,умхурии Точикистон 6 ноябри соли 1994 дар раъйпурсии умумихалкй кдбул карда шуд, ки хукуки хар як шахсро нисбат ба тахсил ва маълумот муайян намудааст. Бо вучуди душворихои чанги дохилй ва иктисодию ичтимой дар Ч,умхурй чандин хуччатхои мухим аз кдбили Крнуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи маориф»(1994), «Консепсияи макта-би миллии Точикистон»(1995), «Низомномаи намунавии муассисаи таълимии олии касбии (мактаби олии) Чумхурии Точикистон»(1996) ва боз чандин хуччатхои дигар кдбул гардиданд, ки дар онхо рочеъ ба таълиму тарбияи насли наврас масъалахри мухимро ба миён гузоштаанд. Аз чумла, дар Крнун «Дар бораи маориф» оид ба тарбияи насли чавон омадааст, ки «Вазифаи таълим ва тарбия хамчун чузъи таркибии маориф дар шароити давлати демократию хукукбунёд ва дунявй аз он иборат аст, ки шахрвандони сатхи маърифаташон баланд, дорой тафаккури эчодй, хамачониба рушдёфта ва сохиби дониши амик, махорат, малакаи касбй тайёр намояд, ки онхо ба гояхои сулхдустй, инсонпар-варй, адолати ичтимой, риояи арзишхои аз тарафи умум эътирофшудаи инсон-парварй, хукук ва конунхо фаро гирифта шудаанд»(70;4).
Аз ин ру,Х,укумати Чумхурии Точикистон бахри тарбияи хамачонибаи насли наврас гамхории зиёд зохир менамояд. Аз чумла солхои охир таваччухи бештар ба амалй намудани сиёсати давлат дар сохаи маориф, боз хам амик гардондани раванди ислохоти куллии соха, татбик,и К онун «Дар бораи маориф» ва ба дигар вазифахои раванди дигаргунсозихои азими иктисодй, сиёсй, ичтимой, фархангию маърифатй, демократикунонии хаёти чомеа, гузариш ба муносибатхои бозорй равона карда шудааст.
Замони мо давраи гузариш ба иктисодиёти бозорй ва чомеаи демократии хукукбунёду дунявй махсуб мегардад ва яке аз масъалахои мухим - масъалаи тарбияи ахлоции кудакону чавонон дар чомеаи имруза мебошад.
Вале натичди омузиш ва ташхиси дастовардхри муассисахри маориф оиди таълиму тарбия баъзе костагиву норасоихрро равшан намуд, ки дар солхри тулонй маориф ва таълиму тарбия дар чумхурии мо дур аз тафаккуру ниёзман-дии мардум ва дур аз заминай миллй гардида буд. Мардуми мо дар гузашта аз фархднг ва забони ганию кадима бархурдор буд, бо шеъру суханони волою сехрангези А. Рудкию А. Фирдавсй, Ибни Синою Закариёи Розй, Саноиву Ат-тор, Мавлавию Саъдй, Чрмй ва гайра таълиму тарбия гирифта буданд. Аммо солхри рукуд мо босаводию илму донишро танхр дар «хондану навиштан» до-нистем, кариб аз аксарияти анъанахри миллй, осори гузаштагон ва чизи «кухяа» бидуни ташхису огох,ии комил ба якборагй ва ба тамом ру гардонидем. Хрл он, ки чомеаи пешраву чадид хамеша бо афроди пурдону хирадманд ва моявар аз илму адаб ниёз дорад ва калиди кулли комёбихр хдм дар ашхоси бо-илму хушманд ва некахлок аст. Ин навъи маърифат ба мактаб, муаллим, китобу барномахри таълиму тарбия ва шинохту дарки масъулияти падару модар, чомеа ва амсоли ин вобаста аст. Барои хдмин моро лозим аст, ки анъанахри таълимию тарбиявии пешини халкамонро аз нав эхе созем. Чунки канда шудани робитаи мустаким бо анъанахри тарбиявии гузаштахри дуру наздикамон, гусаста шудани пайванди наслхр дар корхри тарбиявй мушкилоти зиёдеро ба миён овард. Таълиму тарбия хдмчун махсули хиради инсонй мохияташро аз даст дод ва ба василаи бозихои мафкуравию дидактики, табакртй ва идеологи табдил ёфт.
Хамакнун шароите фарохам омадааст, ки барномахри таълимию тарбиявии мактабх ои тах силоти хдмагонй ва олиро санчида ба меъёрхри нави давлатии маълз моти миёна ва олии касбии чахрни муосир мутобик, созем ва бубинем, ки онх.0 ба хонандагону донишчуён чй медихднду мо аз кадом мерос даст мекаше-му кадом анъанах,о, роху равишх,о ва методхои таълиму тарбияро кабул мена-моем. Дар давраи гузариш меъёри давлатии маълумоти миёна ва олй, ки Х,укумати Чумхурии Точикистон 4-июни соли 1996 тасдик. кардааст,барои пеш-рафти сох.аи маориф ахамияти мух,им дорад.
Дар солх,ои Хукумати Шурой ба барномах,о маводи таълимй ба таври субъ-ективй дохил карда мешуданд. Робитаи байни мавзухр ба назар гирифта наме шуданд. Осори тарбиявии насрй аз кабили «Абумуслимнома», «Доробнома», «Самаки айёр», «Калилаву Димна», «Тутинома» ва гайра ба барномахои таъли-мию тарбиявй дохил намегардид ва хонандагону донишчуён дар бораи онхо та-саввуроти дуруст надоштанд. Хрп он, ки ба гуфти олими шинохтаи тоник профессор М.Лутфуллоев «Перомуни афкори педагоги ё дидактикаи намояндагони бузурги халки тоник метавон садхр рисолахои алохида навишт ва ё тадкикртхо гузаронд.
Беш аз ин дар хазинаи арзишхои маънавии авлоди башар хиссаи намоянда-гон ва умуман халки мо зиёдтар аст. Дар хамон арзишхои умумибашарй (замин, ватан, оила, инсон, маданият, сулх, мехнат, илм, дониш), ки то имруз эътироф шудаанд, симо, сират, хусусият- менталитета халки мо бештар ба чашм мера-сад»(71;10-11).
Ралату иштибоххри барномахои таълимй ба шитобхои доимй мегузашт. Муаллифони китобхои дарсй матнхои ба худашон маъкулро оварда дар зери он чанд саволу супоришро но медоданд ва бо хамин вазифаи худро анномёфта ме-пиндоштанд. Оид ба ахамияти тарбияи ахлокии кудакону навонон дар шароити кунунии инкишофи номеаи имруза Президенти Чумхурии Тоникистон Э.Ш.Рахмонов дар суханронии худ дар Анчумани IV Х,изби халкй - демократии Тоникистон чунин ибрози акдца намудааст: «Пешрафти хар кадом номеаро ин-сонхои дорой гановати маънавй, ахлокй ва зехнй таъмин менамоянд. Иктидори зехнй, яъне интеллектуалй ва маънавию ахлок,й яке аз омилхое мебошад, ки номеаро пайваста пеш мебарад.
Мо сиёсати давлатдории худро тавре ба рох, монданй хастем, ки равандхои ислохоти иктисодй бо камолоти маънавй, покизагии ахлокй ва инкишофи маърифати номеа дар хамохангй ва пайвастагии доимй чараён дошта бошанд» (102;17).
Вобаста ба ин имруз бояд тамоми низоми таълиму тарбия ва бахусус тарбияи ахлок,ии кудакону навонон дар заминай эхёи фархангу суннатхои миллй, рукнхои истиклолияти давлат, самтхои пешрафти номеа, арзишхои умумибашарй ба рох монда шавад. Чунки Шарки асримиёнагй ба мо мероси тарбиявии
пургановат боки гузоштааст. Асари фалсафй, ахлокй, сиёсй ё динии асримиёна-гии Шарки Наздик ва Миёнаро пайдо кардан душвор аст, ки дар он масъалахри дарки табиати инсон ва тарбияи он ба миён гузошта нашуда бошанд (91; 6).
Ахдмияти омузиши осори тарбиявии гузаштагони бузургамон аз он иборат аст, ки осори онх,о аз кабили «Авасто», «Чрвидон хирад», «Корномаи Ардаше-ри Попакон», «Андарзномаи Зардушт», «Андарзномаи Озарбоди Махраспандон», «Пандномаи Бузургмехр», «Дарахти ассурй», «Анвори Сухайлй»-и Хусайн Воизи Кошифй, «Иёри дониш»-и Абулфазл Ибни Муборак, «Синдбоднома», «Тутинома», «Носех», «Тухфат-ул-мулук», «Рисолаи вори-дот», «Анис-ул-муридин», «Манозир-ус-соирин»-и Абдуллохи Ансорй, «На-сихат-ул-мулук»-и Мухаммад Разолй ва садхр асархри ахлокии дигар дар тули асрхо миллионхо одамонро чй дар мамолики Шарк ва чй дар Рарб дар рухияи адлу инсоф, некию инсондустй ва ватандустй тарбия кардаанд (69;20).
Ин осори гаронмоя баъди истикдоли миллй ба даст овардани Чумхурии Точикистон боз арзиши зиёдтар пайдо кардааст.
Тамоми осори Рудакию Фирдавсй, Синову Мавлавй, Камолу Саной, Хайё-му Носири Хисрав, Саъдию Х,офиз, Ч,омию Соиб, Сайидову Шохин ва даххр нафари дигар ба меъёрхри ахлокии ч,омеаи адолатпарвар ва инсондуст бахшида шудаанд.
Ин мутафаккирони бузург бо осори ахлокии худ на танхр ба мардумони мамолики Шарк таъсири тарбиявй расонидаанд, балки таъсири осори ахлокии онхо ба тамаддуни ч,ахонй бузург аст.
Оид ба нащни тарбиявии осори онхо Э.Ш.Рахмонов чунин гуфтааст: «Сахми фарзандони донишманди миллати мо дар равнаки тамаддуни олам низ назаррас аст. Дар китоби илму адаби дунё номх,ои одамушшуаро устод Рудакй, Носири Хусрав ва дигарон бо хаттй тиллой ч,овидонй сабт шудаанд» (102; 6).
Вазифаи илми таърихи педагогика аз он иборат аст, ки омузишу фарогирии ин осори тарбиявй ва арзишхри маънавиро ба таври чиддй ба рох, монад.
Имруз вобаста ба осори тарбиявии гузаштагонамон мо бояд кудакону Навононро дар рухияи худшиносии миллй, хифзи хотираи таърихй, бузургдошти за бон ва мероси фархангй тарбия намоем, ки дар онхр симои миллат, суннатхои дав-латдории миллй ва расму оинхои ачдодй харчй бештар ташаккул ёбанд.
Яке аз бузургтарин мардони тамаддуни гузаштаи мо Абулкосим Фирдавсй мебошад, ки бо таълифи «Шохнома» дар таърихи тамаддуни башарй хдмчун хамосасарои беназир шухра$! ёфтааст. Ма муну мундаричаи «Шохнома» аз ма-соили сулх, дусти, хирад, ватанпарасти йа гайра иборат аст. Вале магз андар магзу чдвхари он ва идеяи йарказии онрр масъалахои ахлокй, тарбияи шахе, муттахдциву ягонагй, роста, ватандустию адолатхохй ташкил медиханд. Барои хамин хам, боиси ифтихори мост, ки Фирдавсй ба катори бузургмардони илму фарханги чахонй дохил туда, устоди маънавии шоирону мутафаккирони зиёди Шарку Рарб махсуб мегардад. «Шохнома»-и Фирдавсй асарест, ки дар он акидахои таълиму тарбиявй, панду ахлокй ва фалсафй тачассум ёфтаанд. Шои-ри инсондуст ва ватанпарвар хангоми тасвири вокеа ва ходисахо дар дос-тонхояш бисер фикрхои пешкадами таълиму тарбиявй ва ахлокиро таргиб на-мудааст, ки холо хам дар тарбияи чдвонон ахамияти калон доранд.
Оиди таъсири Фирдавсй ба хамосахои адабиёти Шарк, бахусус форс-точик хануз дар аввали садаи нуздах шаркшиноси франсавй Жюл Мол андешахои чолиб иброз дошта буд. Ба гуфти у, «Гаршоспнома»-и Асадии Туей, «Сомно-ма», «Чдхонгирнома», «Фаромузднома», «Бехрузнома», «Бахманнома» ба мак-таби Фирдавсй тааллук доранд. Ин фикрро шаркшиносони асри гузашта Е.Э.Бертельс(Ю) ва И.С.Брагинский(ІЗ) низ пурра дастгири намудаанд ва имруз хам бисер адабиётшиносони ватанию хоричй бар ин акдцаанд, ки Фирдавсй падари достони кахрамонию ахлокдш Шарк, буда, «Шохнома» сарчашмаи илхом ва манбаи пайравии бархе аз хамосасароёни Машрику Магриб гаштааст (82;4).
Олими точ ик Хуршеда Отахонова менависад, ки «Бо таъсири «Шохнома» як катор достонхо ба вучуд омадаанд, ки корномахои ачдодон ва авлодони Рус-тамро тасвир мекунанд. Аз чумла «Сомнома» ба бобои Рустам, «Ч ахонгирнома» ва «Фаромузнома» ба набераи Рустам, «Бонугушаспнома» ба
духтари Рустам, «Барзунома» ба набераи Рустам, «Бахманнома» ба писари Ис-фандиёр бахшида шудааст (90; 11).
Мавзухои ватандустию инсондустии «Шохнома» ба афкори ахлокии бисер халкхр таъсири амик расонидаанд. Чунончи, афкори ахлокии «Шохрома» ба шои-ри гурчй Шота Руставели тайсир расонидааст ва у тахти таъсири ин афкор асари «Пахдавони пусти паланптуш»-ро эчрд намуд, ки идеяи асосиашро мавзухои ватандустию ахлокй ташкил медиханд (83; 146).
Аз «Шох,нома»-и безаволи Фирдавсй ва аз хазинаи бои ахлокию маънавии он бояд дар чдраёни таълиму тарбияи наели наврас ба таври васеъ истифода ба-рем ва кушиш намоем, ки савияи донишомузй, хунару зебоишиносии хонанада-гону донишчуёнро боло бардорем, ба онх,о сурату сирати некию некухохию худшиноей, хешогохй, адлу адолат ва покию ростиро биомузем. Ин корро бояд аз богчаю кудакистонхр ва мактабх,о огоз намоем. Роч,еъ ба ин масъала гайр аз дарсх,ои таълимй, гузаронидани соатх,ои тарбияви, конфронсу шабх,ои саволу чавоб, вохурихою сух,батхои паси мизи мудаввар бамаврид аст. Корнамоихри кахрамонони ин шохдеар нишон медих,анд, ки онх,о барои хифзи ватан корна-моих,ои бехдмто нишон додаанд. Барои х,амин хондан, омухтан ва тадкику тат-бики акидах.ои педагогии «Шох нома»-и А.Фирдавси дар замони имруза ахамияти бузурги тарбияви дорад. Дар бораи ахамияти тарбиявии «Шохнома» худи халк бех уда нагуфтааст:
Х,ар он кас, ки «Шохрома»-хонй кунад, Агар зал бувад, пахдавони кунад.
Дар асоси фикрхои пуркимати ахлокии «Шохнома» аерхри аср боз наслхри чдвони халкхои эронинажод тарбия гирифтаанд ва тарбия гирифта истодаанд.
Мухимтарин сарчашмах ои масъалаи мавриди омузиш асархои бевосита ба х,аёту эчодиёти А. Фирдавсй ва «Шохнома»-и у бахшидашуда, инчунин тамоми Ч.ИЛДХОИ ба алифбои кирилй баргардонидашудаи асли «Шох,нома» буданд, ки дар рафти тадкикот аз онхр ба таври фаровон истифода бурдем. Аз асархри И.С.Брагинский,(13-14) Е.С Бертельс (10), «Сад панди Фирдавсй»(109), К.Бекзода(48) ва баъзе фикрх,ои чрлиб оид ба акидах,ои педагогии Фирдавсй пайдо намудем. Лекин дар баробари ин як катор асархои тадкикртчиён, аз чумла, асархои нависандаи маъруфи точик С. Улугзода: «Достонхои «Шохнома»(123), «Фирдавсй»(118), «Сказания из «Шахнаме»(119) ба хаёту фаъолияти мутафаккири бузург Фирдавси, таърихи таълифи «Шохнома» ва достонхои он, ки мазмунашон аз мафхумхои тарбиявии кдхрамонй, ватандустй, инсондустй барин сифатхо иборат аст, бахшида шудаанд. Ин асархо хамчун маводи иловагии тарбиявию таълимй барои хонандагони синфи миёна ва калони мактабй навишта шудаанд. Аз ин лихоз дар онхо низ барои тадкикрти худ маводи зарурй ба даст овардем.
Дар Чумхурии Точикистон омузиши афкори педагогии халки точик аз охири солхои 60-уми асри гузашта шуруъ шудааст. Чунончи асархои М.О.Орифй(89), Х.С.Афзалов ва Б.Рахимов(44), И.Умаров(120), Н.А. Кулматов(67) ва дигарон ба акидахои педагоги ва ахлокии мутафаккирони алохидаи форсу точик бахшида шуда буданд. Дар тадкикрти худ ба хотири омузиш ва тахлили акидахои педагогии Фирдавси ва замони таълиф шудани «Шохнома» мо ба асархои педагогхо, шаркшиносон, муаррихон, этнографхо ва файласуфон: С.С.Айнй(З), В.В.Бартольд(9), Е.Э.Бертельс(Ю),
И.С.Брагинский(13-14), A.M. Баховадинов (11), Б.Р.Рафуров(Іб), А.И.Пискунов(99), К.И.Салимова(91), И.О.Обидов(86), М.Л.Лутфуллоев(71) ва дигарон такя намудем. Асархои ин олимон дар омузиши афкори педагоги, фал-сафй, ичтимой-сиёсй ва хаводису вокеахои таърихии асрхои Х-ХІ ба мо кумаки зиёде карданд.
Осори ба илму фарханг, забону адабиёт, таърих ва расму оинхои халкхои точику эронй бахшидаи С.Айнй(З), А.Н.Болдырев, М.Бойс(12), М.К,Мирбобоев(77), А.Содиков(ПО), У.Султонов(115) ва дигарон барои тадкикрти мо хеле чолиб буданд.
Баъдтар ба омузиши афкори педагогии халки точик як катор асархои пур-мухтавое бахшида шуданд, ки таввассути онхо таърихи педагогикаи халки точик кадаме ба пеш гузошт. Асархои М.Лутфуллоев(72), А.Пахлавонов(94), К.Б.КрДиров(64), КДодиров(бЗ), И.Х.Каримова(57), ва гайрахо аз чумлаи онхоянд. Вале дар хдмаи асархои мутаззаккира дар бораи акидахои педагогии Фирдавси аз чумла акидахои вай дойр ба ташаккули сифатхои ахлоки шахсият гайр аз маколахои алохидаи А.Афсахзод(45), М.Мухаммадиев(80), Ш.Ч умъаев(124), Мухтор Ш. (83) ва китоби К.Б. Кодиров, А. Хдлимов «Акидахои гуманистии Фирдавси» танхо ба акидахои инсондустии Фирдавси бахшида шудааст. Макрлахри мазкур бошанд хдчман хеле хурд буда акидахои педагогии Фирдавси дар онх,о ба таври умумй ва нокифоя баррасй гардидаанд, ки катрае аз бахр аст. Ба масъалахри ташаккули сифатхои ахлоки бошад уму-ман бархурд накардаанд. Макрлахри Ш.Мухтор бошанд асосан ба тарчума ва пахн шудани «Шохнома» дар Fap6, аз чумла дар Фаронса бахшида шудаанд.
Аз олимони хоричй асархои Забеуллохи Сафо(142), Мухаммади Ка-рамй(141), И.Сиддик(140) ва макрлаи Эрач; Башириро(ІЗО) кайд кардан ба мав-рид аст. Аммо ин асархр низ ба масъалахри достонсарои, накши Фирдавси ва «Шохнома» дар ривочи жанри достон дар шеъри форси бахшида шудаанд. Дар ин асархр ташаккули сифатхри ахлокии шахсият дар «Шохнома» ва умуман акидахои педагогии Фирдавси мавриди тадкикрт карор нагирифтаанд.
Вале дар ин чо аз ёддошти асари Президенти Чумхурии Исломии Эрон С, М. Хотами (146) сарфи назар карда наметавонем. СМ. Хотами дар асари худ «Гуфтугуи тамаддунхо ва фарханги эронй» накши тарбиявии «Шохнома» ва таъсири онро ба тамаддуни Рарб бисер хуб нишон додааст. Вале у хам масъ-алаи ташаккули сифатхри ахлокии шахсиятро ба таври мушаххас мавриди тадкикот карор надодааст.
Х,амин тарик баъди тахдили асархри ба афкори педагогии халкхри тонику форс ва мутафакирони алохдда бахшидашуда ба хулосае омадем, ки х,еч кадоми онхо ба омузиши акидахри педагогии Фирдавси, аз чумла ба ташаккули сифатхри ахлокии шахсият дар «Шохнома» машгул нагардиданд.
Аз гуфтахри болой бармеояд, кй омузиши акидахри педагогии Фирдавси оид ба ташаккули сифатхри ахлокии шахсият дар «Шохнома» барои муайян намудани макоми у дар инкишофи таърихи афкори педагогии халки точик ахдмияти калон дорад. Аз дигар тараф.то хол ба ин масъала таваччух зохир на кардани мухаккикрни ватанию хоричй моро водор намуд, ки мавзуи тадкикрти илмии худро «Ташакулли сифатхри ахлокии шахсият дар «Шохнома»-и Фир-давсй интихоб намоем.
Предмети (мавзуи) тадкщот ташаккули сифатхри ахлокии шахсият дар «Шохнома»- и Фирдавсй мебошад.
Мабхаси тадщщот мохдяти акидахри педагогии Фирдавсй оид ба ташаккули сифатхри ахлокии шахсият дар достонхои «Шохнома» мебошад.
Макради тадщщот аз муайян кардани ахамияти акидахри педагогии Фирдавсй инкишофи афкори педагогии форсу точик иборат аст. Максади тадкикот фарзияи зеринро муайян намуд: агар дар раванди тарбия ва таълими хонандагон хам ба мазмуни корхои тарбиявй ва хам ба мазмуни корхои таълими акидахри педагогии «Шохнома» аз кдбили некй, ватандустй, инсондустй, эхтироми падару модар, мех,натдустй, ёрй ба ятимон, барчомондагон ворид карда, аз онх,о риояи сифатх,ои ахлокии дар «Шох,нома» инъикосшуда талаб карда шаванд. Ва ин имкон медихад, ки дар хонандагон хусусиятх,ои ахлокии оптималие тарбия ва ташаккул дода шаванд, ки чавобгуи талаботи чомеаи демократи, дунявй ва хукукбунёд бошанд.
Омузиши объективии акидах,ои педагогии Фирдавсй аз чумла ташаккули сифатхои ахлокии шахсият дар «Шохнома» ва дар ин асос мураттаб сохтани консепсияи педагогии ин давра имкон медихдд, ки ба омузиши масъалаи афкори педагогии халк,и точик х,иссаи муайян гузошта ах,амияти он барон инкишофи педагогикаи муосир ва ахди чомеа маълум карда шавад.
Максад ва фарзия имкон доданд, ки вазифах,ои зерин муайян карда шаванд:
• тавсифи умумии дарачаи омузиши акидах,ои педагогии Фирдавсй;
• тахлили акидахри педагогии Фирдавсй, муайян кардани масъалаи ташаккули сифатхри ахлокии инсон дар «Шох,нома»;
• кушодани хусусиятхри кулл ва чузъи акидахри педагогии «Шохнома»-и Фирдавсй;
• муайян кардани методу воситахри тарбияи шахсият х,ангоми омузиши «Шохнома»;
•муайян кардани макоми Фирдавсй дар чамъбаст намудан ва инкишофи афкори педагоги дар асрх,ои миёна;
• пайдо намудани акидахр, методхо ва воситахри самараноки таълиму тар- бия дар «Шохнома»-и Фирдавсй.
Асоси методологии тадкикртро Крнуни Чумхурии Точикистон «Дар бо-раи маориф», «Консепсияи мактаби миллии Точикистон», ки дар онх,о ба омузиши осори ахлокии ниёгон ва арзишхри ахлокии умумибашари хамчун чузъхри асосии тарбияи ахлокии наели наврас ва натичаи чорабинихри тарбия-вии мактаб, оила ва ахли чомеа ахамияти махсус дода шудааст, ташкил ме-диханд.
Сарчашмах,ои тадкщот иборатанд ах
1. «Шохнома»- и Фирдавсй дар нух, чилд;
2. Осори мутафакирону маорифпарварони форсу точик, классикони педагогикаи рус ва хоричд;
3. Асархои шаркшиносони рус ва точик;
4. Лугатхо: «Риёсул-лугот», «Лугати фалсафй», «Фархднги мухтасари «Шохнома», «Лугати истилохоти педагоги»;
5. Хуччатхри расмии давлатй ва санадхои меъёрй - хукукй, Конститутсияи (Сарконуни) Чумхурии Точикистон(1994); Крнун «Дар бораи маориф»(1994), Консепсияи мактаби миллии Точикистон (1995); «Стандарти давлатии маълумоти миёна»(1996) ва гайра.
Дар чараёни тадкикот аз услубкоизеркн истифода ба амал омад:
І.Тахлили адабиёти фалсафй, таърихй, адабй, педагоги, асархои шаркши-носон бахшида ба таърихй афкори педагогии Шарк 2.Омузиши хамаи нух. чилди «Шохнома».
З.Интихоб, мураттабсози ва чдмъбасти акидахри педагогии Фирдавсй дар «Шохнома»,
4.Тахлили мукоисавй ва баходихй ба акидахри педагогии Фирдавсй Мархрлах,ои асосии тадщщот
Х.Сощои 1997-1999- шиносой бо маводхре, ки роч.еъ ба хдёту фаъолияти Абулкосим Фирдавси ва вазъи сиёсй-ичтимоии замони зиндагии у маълумот медих,анд.
Дар ин мархилаи тадкикот муайян кардани шароитхое, ки ба амалй наму-дани акидахои пешкадами педагоги мусоидат менамуданд,мухим буд. Аз ин лих,оз диккати асосй ба омухтани хаёти ичтимой, сиёсй ва маънавии Эрону Осиёи Миёна равона карда шуд.
2. Сотой 1999-2001 тахдили хусусиятхри хоси акидахои педагогии «Шохнома», алокаи онхр бо акидахои педагогии давраи тоисломй ва даврахои минбаъдаи инкишофи афкори педагогии халкхри форсу точик.
3. Сощои 2001-2002 муайян кардан ва мураттаб намудани маводх,о оид ба акидах,ои педагогии Фирдавси, масъалаи ташаккули сифатх,ои ахлокии шахе дар «Шох.нома».
Навигарии илмй ва арзиши илмии тадкикрт аз он иборат аст, ки дар он аввалин бор акддахои тарбиявии Фирдавси дойр ба:
- ташаккули сифатхои ахлокии шахсият аз кабили хираду хирадмандй, некй, омузиши илму дониш, сулхдустй, ватандустй, инсондустй, мехнатдустй, эх,тироми падару модар, калонсолон, ёрй ба ятимону бечорагон ва гайра аз нуктаи назари педагоги тадкик шудаанд; акидахои педагогии Фирдавси оид ба тарбия ва ташаккули сифатхои ахлокии шахсият ба система дароварда шудаанд; таъсири акидахои педагогии «Шохнома» ба инкишофи афкори мутафаккирони минбаъдаи форсу точик ва ахамияти истифодаи онхр дар раванди таълиму тар-бияи наели наврас муайян карда шудаанд.
Асоснокй ва дурусгии натичахри тадкикот аз тарики омузиши маъхазхри таърихй, бадей ва педагоги, ки кисмати зиёди истилохрташон бо дар назар гириф-тани консепсияхри муосири фалсафй, адабиётшиноей ва педагоги дар вакти тахдили маводи педагогии «Шохдома» ва мачмуи методхри гуногуни омузиши максаду вазифахои тадкикот ба рисола дохил гардидааст, таъмин мегардад.
Шахлхои саячипигнатичах,ои тадкдкот дар амалия бо рохи мухркимаи ри-сола ва монография дар Пажухшгохи илмхри педагогии Точдкистон (солхои 2001-2002), дар конференсияи илмй-назариявии донишчуёну устодони Дониш-гохи давлатии тич;оратии Точикистон (соли 2000),дар конференсияи илмию-назариявии устодону донишчуёни Донишкадаи андозу хукуки Точдкистон (соли 2001) ба амал бароварда шуд.
Хулосахо ва нуктахри асосии тадкикот дар холи хрзир дар вакти хондани курси махсус аз педагогика аз тарафи муаллиф дар коллеги савдои ш.Душанбе истифода бурда мешаванд.
Нуктахои асосии тадщщот, ки ба химоя пешнихрд мешаванд:
• чанбахои асосии ичтимой -сиёсй, таърихй ва иктисодии акддахои педагогии Фирдавсй;
•акддахри педагогии Фирдавсй роч;еъ ба ташаккули сифатхои ахлокии шахсият;
•таъсири афкори педагогии ахди кадим ба акддахри педагогии Фирдавсй ва таъсири акидахои педагогии Фирдавсй ба инкишофи афкори педагогии му-тафаккирони баъдина.
Сохтори рисола аз мукаддима, се боб, хул оса ва адабиёти истифодашуда иборат аст.
