Содержание к диссертации
My к,адд и м а 2- 6
Боби 1. Хирот сарзамини шеъру адаб 7-16
Фасли 1. Макрми таърихй ва адабии Х>ірот 7-11
Фасли 2. Назаре ба шеъри муосири Афгонистон 11-16
Боби 2. Рузгор ва осори Мах,чубаи )^иравй 17-49
а) Шахсияти Махчуба дар сахнаи зиндагй ва харакати маорифпарварй 26-45
б) Вафоти Махчуба, оромгох. ва умри дубораи у 45-49
Боби 3 Мундаричаи гоявию бадеии ашъори Махчуба— 50-131
а) Ашъори шиквоиву ичтимой ва ирфонии Мах,ч,уба 55-96
б) Воситахри баён ва озмоиши табъ дар шеъри Мах,ч.уба-96-117
в) Чехраи Махчуба дар шеъри дигарон 117-131
Хулоса 132-135
Китобнома 136-142
Введение к работе
Кишвари Афгонистон як пораи чудонопазири Хуросони бузург мебошад, ки дар баробари таърихи кухрн доштан бо афроди саршиноси хеш шухрат дорад. Ин мамлакат бо доштани боигарихри арзишманди табий хрмзамон фарогири афродест, ки онхр бо зехниятхри маънавиву ботинии хеш на танхр барои мардумони мамлакати хеш, балки барои тарбияти тамоми форсизабонони дунё, аз чумла барои мо точикон хрм хиссаи назаррасеро бар ухда доштанд.
Мавриде, ки аз хусуси илму маориф ва сабзиши куввахри акрониву ирфонй андеша меронем, маъруфтарин мактабхри адабии ин сарзамин аз чумла мактабхри адабии Хироту Кобул ва Кандахрру Мазори Шариф пеши назар меоянд. Бахусус мактаби адабии ) ирот, ки таи карнхри сипаришуда хазорон афроди сохибхунари тамаддунпарварро дар домони фархангзои хеш парваридааст, цобили ёдоварист.
Анъанаи тарбият намудани к,уввах,ои зехниву ирфонии ин мактаби кух,анбунёд хануз аз ахди пешдодиёну сосониён ва саффориёну сомониён ofo3 гардида, то ба рузгори аллома Абдуллои Ансориву Мавлоно Абдурах,мони 40Мй идома ёфтааст. Ин гуна пойдории нури хирад барои пасовандоне чун устод Халилуллох,и Халиливу Шоик,и иравй ва Мах,ч,убаи иравй заминай мустахками тарбияти зех,ниву ирфониро фарохам сохта буд.
Аз ин ру, мавриде ки дар атрофи зиндагиномаи Мах,ч.уба ва шеъри у андеша меронем, сах,ми мухити тарбият ёфтаи у ва доираи адабии Хуїрот назаррас мебошад.
Дар замони кунунй моро зарур аст, ки беш аз кишварх.ои дигар ба Афгонистон тавач,ч,ух, дошта бошем, ва аз хамкундагии к,авмх,ои хеш бахравар гардем. Имруз зарурати омухтани таърихи фарх.ангу осори х,амзабонон барои мо пеш омадааст, то бори дигар чехраи аслии суннатии хешро дар оинаи рушани таърих ба ёд оварем. Пушида нест, ки оламиён асли моро бо номхри Хуросони Бузургу Мовароуннахр шинохтаанд ва чех,рах,ои маъруфи ин сарзамин дили ч.ах,ониёнро тасхир намудаанд.
Албатта, муддатх.ои тулонй мардумони кишвархри моро бегонагон вобаста ба шинохти марзхри сиёсй аз хам дур муаррафй мекарданд. Шояд яке аз сабабхри ношинохта мондани чехрахрву осори гаронмояи хамзабонон дар хрмин ч.удоандозих,ои сиёсии марзии Точ.икистону дигар мамолики хамзабону х.амсуннани мо бошад.
Албатта, мо то хадде ба мух,ити фарх,ангу адаб ва симохри чудогонаи Афгонистон тавассути мач,муах,ои дастчамъии "Шоирони Афгонистон"(130), "Бах.ори Кобул"(36), "Мушоира"(92) ва корхри илмии адабиётшиносон Собир Мирзоев (70,71,72,73), Худойназар Асозода (16,17) ва дигарон ошноие дошта бошем хам, аз осори сад соли охири чехрахри маъруфу машхури мамлакатхри форсизабон маърифати хамачрнибаеро фарогир набудем.
Замони иншои ин асархр низ омузишу тах.к.ик.и зиндагиву осори шоироне чун Мах,ч,убаи иравй, ки аз хаймаи сабзи исломии хеш ба дунёи навин менигарист, махдуд буд.
Шояд яке аз сабабхри ба хрйси шоираи навовару маорифпарвар ношинохта мондани симои Мах.ч,уба, хамоно сабку услуби шеърсароияш ба шумор равад, ки аз чахррчубаи пешиниён крдам берун нанихрдааст. Зеро, "шоирон дар ин давра аз шаклхри мураввач,и адабиёти гузаштаи форсу точ,ик истифода мебурданд ва онро ба мазмунхри наву тозаи давру замон мувофик, мекарданд "(71,с.4).
Баъдан, васфи шох,и замон дар ашъори Мах,чуба, ки мавкри нишонрас дорад, барои равшан сохтани пахгіуи эчрдиёти у аз тарафи олимони замони шуравй монеа сохта буд. Вале, агар ба ин ч,их,ати ашъори у ру оварем, хамоно дармеёбем, ки шоира ба ин васила тавач,ч,ухи шохро ба илму маориф ва саводнокшавии мардуми кишвараш, бахусус занон , чрлб намуда, дар ин самт барои х.амватанони хеш манфиати бештареро ба даст овардааст.
Сиёсати якчрнибаи мамлакати Шурох,о деворхри сунъие бунёд намуд, ки сохибназарони форсизабони кишварх,ои х,амч,авор так,рибан аз хрлу хрвою кайфияти осори хамдигар бебах,ра монданд.
Пас аз фурупошии Иттих,оди собици Шуравй дарвозах,о бар руи мамолики олам, аз он чумла бар руи Эрону Афгонистон дар Точ,икистон боз гардид ва сели китобу мач,аллах,ои х,амзабонон ба ин диёр ворид гардид. Мардуми сохибназари мо ба чех.рах,ои намоёни илму адаб, ки то кунун номашонро аслан нашунида буданд ва ё шунидаву ба чакидахри хомаашон ошно набуданд, шинос гардиданд. Садхр китобу рисолаву хотирахр то ин дам чопу дастраси мардум кррор гирифт.
Мардуми мо нисбат ба адабиёти муосири Эрон, ба илму адаби Афгонистон ошноиии бештаре доштанд, аммо он х.ам кофй набуд. Иттихрди Шуравй ё бех,тар аст бигуем Русия дар Афгонистон барои пиёда кардани ормонхри хеш пойгохи низомие дуруст кард ва дар хамин замина, мардуми мо каму беш ба осори афроде шинос шуд, ки осорашон имруз «дастовардхри инк.илоби Савр» ё инк,илоби тахмилии собик, Шуравй ном гирифтааст.
Яке аз чехрахри ношинохта дар Точ,икистон, вале шинохтаву дурахшон дар адабиёти кррни ХХ-и Афгонистон шоира Мах,ч,убаи ) иравист, ки сабаби навиштани ин рисола
гардидааст. Албатта, чуз дар чанд мавк,еъи махдуд хонандаи точ,ик дигар аз Мах,ч,уба ва номи уву осораш иттилоъе дар даст надошту алхрл низ надорад. Мо тасмим гирифтем, ки бо баррасии осори Мах,ч,уба, то ончр, ки дастраси мо х,аст, чехраи ин шоираи гиромиро ба хонандаи точ,ик ошно созем.
Хадаф ва вазифахри тахдик,.
Вобаста ба андешахри иброздоштаи фавк, вазифаи асосии муаллифи рисола тахлилу баррасии девони Мах,ч,убаи О иравй ва рузгори у мебошад. Дар ин замина мо кушидем, ки макрми шоирй ва шахсияти Мах,ч,убаро барои хонандаи точ,ик муаррафй намоем. Гузашта аз ин, мухтавои поэтикиву саноеишеъри ин шоираи маорифпарварро равшан сохта, рисоларо чунин тархрезй намоем:
МУКАДДИМА Боби аввал: ) ирот сарзамини шеъру адаб: ФаслиТ. Макрми таърихй ва адабии Хирот Чунонки дар фавк, ишора шуд дар ин фасл мо асосан, аз макрми таърихии гузаштаву хрзираи ин сарзамин маълумот медихем, ки ба хаёти рухрнии Мах,ч,убаи иравй ва осори у таъсири бевостае гузоштаанд. Фасли дуюмро бошад барои наздик шудан ба масъалаи асосй ба мавзуи "Назаре ба шеъри муосири Афгонистон" тархрезй намудаем. Боби 2. Рузгор ваосори Ма убаиі иравйі
Дар ин боб мо аз рузгори пур аз ичтихрду пур аз русса ва маорифпарварии шоира бахс менамоем. Ин боб ба ду бахш тархрезй" гаштааст; а)«Шахсияти Мах.ч,уба дар сахнаи зиндагй ва харакати маорифпарварй», б)«Вафоти Мах,ч,уба, оромгох, ва умри дубораи у» .
Боби 3: Мундари аи гоявию бадеии ашъори Мах,чуба
Дар ин боб аз кайфияти ашъори шоира, таъсирпазирии у аз шуарои классику муосираш, тасвиру воситахри баён дар шеъри Мах.ч,уба, чилваи симои Мах.ч,уба дар ашъори хамзамононаш мавриди тахлилу баррасй кррор додаем. Боби мазкур низ аз гуфторхри мушаххаси тааллукдор иборат хохад буд. Маводи тахдик,
Бояд гуфт, ки рисола асосан дар заминай девони шоира(45), ки бо эхтимоми Мухаммад Алами Гаввос дар матбаи давлатии tyipoT мунташир шудааст, ва рисолаи мух.ак.к.ик.и афгон Гулом Хабиби Навобй бо номи "Махч,убаи иравй"(136) навишта шудааст.
Мухаммад Аълами Гаввос бо овардани сухане чанд аз рузгори шоира, х,аёти адабиву ч,амъиятии у мукаддимаи девонро ороста, сипае, мач,муи ашъори Мах,ч,убаро гирд овардааст. амин тарик,, хар ду мух.ак.кик.и осору рузгори Махчубаи иравй аз сохтмони шеър, заминахри он, кайфияти ашъори шоира маълумот надодаанд. Умуман эчрдиёти- ин шоираи сухангустар пахлухри гуногуне дорад, ки дар х,удуди як рисола баёни он номумкин аст.
Барои мукриса ва ё исботу таквияти сухани осори назариявиву поэтикии ин самт мо аз осори шуарое амсоли Шайх Саъдй, Хоч,а ) офиз, Бедили Азимободй, Зебуннисо, Саййидои Насафй, Туграли Ахрорй, .. МастураиТурй, Мах,муди Тарзй, Мустагнй, Ик,боли Лохурй, Парвини Эътисомй,... ва осори накдии уламое чун Забехулло Сафо, Аллома Шиблии Нуъмонй, Юрий Бобоев, Холик, Мирзозода, Абдулганй Мирзоев, Абдунабй Сатторов, Худой Шарипов, Усмон Назир ва Курбон Восеъ истифода намудаем.
Манбаи назариву методологии рисола.
Рисола пеш аз хама бо пайгирй аз кору услуби адабиётшиносони шинохтаи ватаниву хорич,ие чун устодони бузург Аллома Шиблии Нуъмонй (26;27), устод Забехулло Сафо (47;48;49;50;51), шоир ва мух.ак.к.ик, Махдии Ахавони Солис (бЗ).Абдулганй Мирзоев (79;80;81;82), Холик, Мирзозода (66;84;85;86;87),Ю.Бобоев (36;37), Мусулмонкулов.Р (90;91), Х.Шарипов (127; 128), Мух,аммадчрн Шакурй (129), Курбон Восеъ (38;39;40;41), Аълохон Афсах,зод (8;9;10;11;12;13), Худойназар Асозода (16;17),Собир Мирзоев(70;71;72;73;74) Мухрммад Алами Гаввос (45), Рачрй (64) ва дигарон, таълиф ёфтааст.
Навоварй ва хусусиятхри хоси рисола
Рисола бо чанд чих,ати навгонихри хеш марокрвар аст. Нахуст, то рузгори кунунй хонандаи точ,ик ба зиндагиномаву осори Махчубаи ) иравй ошноеро надошт. Аз ин нигох, рисола хонандаро то хадде ба ин самти рузгору осори шоираи андарзофарин шинос мекунад, чихатхри муассири осори уро фаро мегирад.
Дар рисола хонанда то хрдде метавонад ба мавкеъи таърихй ва мусити адабии ироти нимаи аввали асри XX шиносой пайдо кунад. Гузашта аз ин, ба мохияти эстетики- бадей ва поэтикии ашъори Мах,чуба тасаввуроти амицро дармеёбад.
Арзиши амалии рисола
Дар мачмуъ натичахри рисола метавонад бо макрадхри илмиву амалии гуногун мавриди истифода кррор бигирад.Хулосахри илмии рисола бошад, хангоми тахияи "Таърихи адабиёти форсзабон", "Ашъори шоирони маъорифпарвар" ва "Бонухри сухангустар" арзиши адабй дошта, дар таълифи китобхри дарсй барои мактабхри олй, барои хондани курской махсус, лексияхр дар факултахри филологи маводи омузишй гардад.
