Содержание к диссертации
Кереш 4
I булек. Г.Афзал лирикасында субъектив герой- - автор бирелеше 23
I. 1. Г.Афзал лирик эсэрлвре структурасында автор, лирик герой, лирик «мин» бирелеше 23
1. 2. Мэхэббэт Ьэм пейзаж шигырьлэренда автор медитациясе 41
I. 3. Гражданлык лирикасында автор фикерен белдеруче лирик герой 60
II булек. Г.Афзалныц лирик шигырьлэренда ижтимагый фикер хэрэкэте 88
П. 1. Тарих сабакларын барлау... 88
П. 2. Г.Афзал лирикасында шигъри «мин»нец ижтимагый-фэлсвфи эзлэнулэре 119
III. булек. Автор позициясен белдеру чарасы буларак келке... 142
III. 1. Юмор-сатира эсэрлэрендэ автор Ьэм герой бирелеше 142
III. 3. Автор позициясе Ьэм алымнар терлелеге 176
Йомгак 204
Файдаланылган эдэбият пэм чыганаклар исемлеге 210
Введение к работе
Фэнни хезмэтнец актуальлеге. XX йезнец икенче яртысында башланып киткэн ижтимагый, милли-мэдэни, фэлсвфи, эдэби-нэзари фикердэге яцарыш Ьэм усеш-узгэреш эдэбият тарихына, моца кадэр тыелып киленгвн яки бер яссылыкта ейрэнелгэн куренешлэргэ янача карарга, «эдэби эзлэнулэрнец иц югары этабы буларак саналган марксистик социология Ьэм социалистик реализм концепциясе басымыннан, югарыдан квчлэп тагылган методологик кысу-чиклэулэрдэн» (Хализев, 2000, 10) арынырга мемкинлек бирде. Фэннец кин жирлектэ, терле юнэлештэ эзлэнулэре поэзиядэ де hep иж;атны башкачарак тикшеру критерийларын Ьэм интерпретациялэу юлларын ачты. Хаким идеология меЬере сугылган, эмма бугенге яцарышныц жирлеге буларак каралырга хокуклы, 1950 нче еллар уртасында эдэби мэйданга килеп кергэн узенчэлекле лирик Ьэм юморист, сатирик шагыйрь Гамил Афзал тормыш Ьэм иж;ат юлы да - шундый елкэлэрнец берсе.
Г.Афзал тормышы Иэм иж;ат мирасы XX гасыр татар поэзиясен Ьэм гомумэн, эдэбият, ил тарихы, халык язмышын анлауда «ачкыч», купер булып тора. Татар поэзиясенец куренекле классигы С.Хэким Г.Афзал ижатына: «уз кичерешлэре ил, халык язмышы белэн бергэ кристаллашкан шагыйрьне мин шул зур язмышлардан аера алмый башлыйм. Шунда ул ижатыньщ иц биек ноктасында басып тора шикелле», - дигэн югары бэясен биреп, узенец шигырьлэрендэ 11эм тэнкыйть мэкалелэрендэ Г.Афзалны Г.Тукай, Ш.Бабичлар белэн бер рэттэн куйган иде (69, Хэким, 1968, 6). Эдэбият галиме Ьэм тэнкыйтьче Т.Н.Галиуллин шагыйрьне «XX гасыр татар шигъриятенец горурлыгы» дип атады Ііом аныц ижщын, тормыш юлын гыйльми ейренуне тирэнэйту, фэнни тикшеру мэсьэлэсен кутэреп чыкты (Галиуллин, 2001, 68-70).
Татарстанныц Тукай булэге лауреаты, халык шагыйре, «Казаннан читтв, Элмэт каласында яшэп Ьэм узенв игътибар талэп итеп, эрсезлэнеп йермэгэн» (Галиуллин, 2003, 83) Г.Афзалньщ ижаты фвнни яссылыкта, комплекслы рэвештэ тикшерелмэве Ьэм эдэбият белеме елкэсендэ яда юнэлешлэр, эдэби катламнарныц ачылып китуе шагыйрь ижатын ейрэнугэ ихтыяж тудырды. Беренчедэн, идеология битлеге кидерелген эдэби мираска якынрак килеп, тегэл Ьэм объектив бэя биру шагыйрьнец язмышында Ьэм ижатында (лирика Ьэм юмор-сатира) эзлэнулэрне тирэнрвк алып барырга мвмкинлек бирэ.
Икенчедвн, Г.Афзал ижатын бербвтен итеп ейрэну аныц усеш этапларын билгелэу лирик Ьэм юмор-сатира эсэрлэре узенчэлеген, автор позициясен, поэтик сыйфатларын, сэнгатьле сурэт алымнарын барлау, ачыклау Ьэм шагыйрьнец милли эдэбиятта тоткан урынын ачык курергэ ярдэм итэ ала. XX йезнец соцгы чиреге Ьэм XXI гасыр башы шагыйрь шигъриятенэ яцарак юнэлеш бируе, яшерелгэн хакыйкатьне житкеругэ омтылыш, миллэт язмышы кебек татар поэзиясендэ эйдэп баручы темаларныц узенчэлеген билгелэргэ юл ача.
Эченчедэн, бугенге ижтимагый, эдэби барыш язучы, шагыйрь шэхесе, аныц роле турында карашларныц узгэруенэ китерде, шуца нисбэтэн, эстетика категориялэренец берсе - автор тешенчэсе турындагы ейрэтулэрне гомумилэштеру, бэхэсле Ьэм каршылыклы фикерлэрне жыю, системага салу хэзерге чор эдэби материалы, шул исэптэн поэзиядэ автор позициясен тикшеру юлларын барлау Ьэм кицэйту мемкинлегенэ ия.
Дуртенчедэн, Г.Афзал эсэрлэрен автор мэсьэлэсе Ьэм сэнгатьчвлек яссылыгыннан ейрэну, бер яктан, едэби барыштагы, нэзари ейрвтулэрдэге юнэлеш-тенденциялэрне курергэ ярдэм итсэ, икенче яктан - Г.Афзал ижатына тулы кузаллау булдыруга этэрэ. Моца ирешу ечен, эдэбият белеме казанышларына таянып, шагыйрь ижатын комплекслы рэвештэ ейрэну «автор», «автор позициясе» тешенчэлэре белэн бэйлэнештэ тикшеругэ ихтыяж тудырды.
Шул рэвешле, Г.Афзал ижатын бербетен итеп, шигъриятенец усу этаплары, лирика пэм юмор-сатирасыныц узенчэлеген автор позициясе аспектында, эдвби-незари, вдвби-эстетик фикер усеше белой узара йогынты яссылыгында, яна чор алып килгэн карашлар синтезы кисешендэ ойрану-тикшеру Ьэм шагыйрь ижаты турында тулы кузаллау булмау теманыц актуальлеген билгели.
Теманыц вйрэнелу дэрэжэсе. Дерес, эдаби тэнкыйтьтэ Г.Афзалныц аерым эсэрлэренэ, шигъри жыентыкларына бэя биргэн мэкалэлер, рецензиялвр бар. Г.Афзал шигъриятен Ьэм тормыш юлын ейрэнугэ Н.Г.Юзиев, Т.Н.Галиуллин, Н.Ш.Хисамов, А.Г.Яхин кебек галимнэр зур елеш керте, ижатыныц аерым аспектларын яктырткан Л.Э.Кэшфиева, Р.Ш.Хермэтуллиналарньщ кандидатлык диссертациялэре пэм шагыйрьнец иж;ат узенчэлеклэрен билгелэудэ С.Хэким, Ф.Шэфигуллин, Р.Мостафин, Р.Техфэтуллин, Р.Фэйзуллин, Р.Эхмэт, Р.Гаташ, Г.Гыйльманов, А.Халим кузэту-эзланулэре аерым урын тота. Лэкин шагыйрь ижаты башлыча аныц аерым китаплары яки конкрет эсэрлэренэ кереш суз яки бэялэмэ биру, кайбер эсэрлэренец идея-эстетик, тематик узенчэлеген ачу, сэнгатьле сурэт алымнарын барлау Ьэм татар эдэбиятына алып килгэн яцалыгын билгелэу юнэлешендэ гене яктыртылган. Г.Афзал ижаты моца кадэр билгеле бер системага салынып, гомумилэштерелеп фэнни яссылыкта ойрэнелмэде.
Гамил Гыймазетдин улы Афзалов 1921 нче елньщ 23 маенда Татарстанныц Актаныш районы Такталачык авылында игенче гаилэсенде туа. Кочлэп кумэклэштеру елларында Афзаловлар гаилэсе Магнитогорск шэпэренэ кучеп китэргэ мэж;бур була, туган авылында беренче сыйныфны тэмамлаган Гамил, укуын тезелештэ эшлэгэн татарларныц балалары очен ачылган мэктэпнец икенче классында, аннары Магнитогорск каласыныц татар-башкорт урта мэктэбендэ девам иттерэ. 1937 нче елда Троицк шэпэрендэге педагогия техникумына укырга керэ, лэкин авырып киту сэбэпле, укуын ташларга мэзкбур була. Г.Афзал хезмэт юлын (1939-1949)
Металлургия комбинатыныц механика цехында башлый. 1954-1964 нче еллар - Г.Афзалньщ Башкортостанньщ Калтасы районы Шерип пем Заболотский авылында кара авыру белэн кереше Ьем шул ук вакытта едебиятка килу чоры да. Мектепте укыганда ук эдэбият тугэрегене йереп, Г.Тукай, Ь.Такташ шигырьлэре теэсиренде беренче шигырьлерен язган, заводта эшлэгэн елларында яшьлэрдвн драма тугерэге оештырып, спектакльлэр, эдеби кичэлэр, концертлар куйган Г.Афзалньщ беренче шигырьлэр жыентыгы 1957 нче елда, «Кар сулары» исеме белен двнья куре. 1965 нче елдан Г.Афзал Элмет шеперенде яшеп ижат итэ башлый, едебиятта уз юлы, урыны, узенец кыйбласына тугры калып, ул «диствлерче еллар девамында татар едебиятына намус белен хезмет иткен» (Галиуллин, 2001, 9) талант иясе, утыздан артык китап авторы. Куренекле шагыйрь 2003 нче елныц 20 августында вафат була.
Гамил Афзал - 1958 нче елдан Россия язучылар берлеге идаресе егъзасы. 1971 нче елда шагыйрь Татарстанньщ Югары Советы Президиумыньщ Мактау Грамотасы, 1996 нчы елда татар едебияты елкесендеге казанышлары ечен Татарстан Республикасы Президенты Указы нигезенде Мактау Грамотасы белен булекленде. 1981 нче елда Россия Югары Советы Президиумы Карары нигезенде едеби пем ижтимагый эшченлеге ечен Г.Афзалга «Почет Билгесе» ордены, 1985 нче елда Татарстанньщ атказанган сенгать эшлеклесе диген мактаулы исем бирелде. «Айлы кичлер» жыентыгы heM «Борылам да карыйм...» циклына керген шигырьлере («Казан утлары», 1976, №7) ечен 1977 нче елда Г.Афзал Татарстанньщ иц дережеле булеге - Г.Тукай исемендеге Деулет премиясене лаек була, 1991 нче елда Татарстанньщ халык шагыйре диген мактаулы исем биреле.
Г.Афзал ижатыныц узенчелеген билгелеу юнелешенде язылган аерым язмаларда Ьем мекалелерде ике тенденцияне аерып карарга мемкин. Бер теркем тенкыйтьчелер, калемдешлеренец язмалары Г.Афзал иясатын кискен икеге: лирика Ием юмор-сатирага аерып ейрену, шагыйрьнец талантын кубрэк келке сферасы белэн бэйлэп ацлатуга кайтып кала, эмма бу карашларны инкярь итучелэр, пэр ике елкэдэ дэ Г.Афзалныц уз апэне, узенчэлеге бердэй яцгыраш табуын билгелэп утуче галимнэр дэ бар. Г.Афзал ижатын ейрэнугэ багышланган кузэтулэрнец икенче юнэлешен аерым мэсьэлэлэргэ карата эйтелгэн фикерлэр, кайбер эсэрлэргэ кузэту, бэя биру тэшкил итэ.
Аларныц беренчесе - 1958 нче елда Г.Афзалныц икенче шигырьлэр жыентыгы - «Веждан сузе»нец басылып чыгуы белэн бэйле, бер яктан, ул шагыйрьнец «поэзиягэ атлаган беренче адымы» буларак бэялэнеп, «татар поэзиясендэ яца шагыйрь тууын» (Юзиев, 1981, 258-259) хэбэр итсэ, икенчедэн, Г.Афзалныц лирик пэм юмор-сатира шигырьлэре тупланган бу китап тэнкыйтьтэ бэхэс уята пэм Г.Афзал ижатын бэялэудэ элеге карашныц естенлеге 1970 нче елларга кадэр кузэтелэ.
Р.Гайнанов шагыйрьнец «Веждан сузе» жыентыгына тупланган лирик шигырьлэрен юмор-сатира эсэрлэреннэн «аерып куя» пэм Г.Афзал лирикасыныц «йомшак ягын тапталган теманы шундый ук кыршылып беткэн сурэтлэр белэн ачарга тырышуы», «конкретлыкны югалтып жибэреп, абстрактлыкка, гомуми фэлсэфилеккэ тайпылуы» (Гайнанов, 1959, 121) белэн ацлата. Агымдагы елларда басылып чыккан шигъри жыентыкларга резенция яки кереш бэялэмэлэрдэ шушы караш саклана. Г.Афзалныц «Эф-еф итеп» (1968) дип исемлэнгэн сатира-юмор шигырьлэре тупланган жыентыгына мекэддимвсендэ С.Хэким: «Г.Афзал ижатында лирика узенэ аерым жанр, юмор, сатира узенэ аерым жанр, алар бер-берсе белэн кушылмыйлар, ... сатираныц ... лирика белэн компромисска барасы килми», - дип билгелэп утэ (69, Хеким, 1968, 6). Шул рэвешле, тэнкыйть шагыйрьне кубрэк юмор-сатира остасы буларак таныта, шул жанр кысаларында ижат ителгэн шигырьлэрен тикшеругэ пэм бэялэугэ эЬэмият бирэ.
Г.Афзалныц «житди шигырьлэрендэ дэ шагыйрьнец узенчэлекле шигъри фикерлэве, кабатланмас шигъри деньясы ачылуы» (Юзиев, 1971,
5) heM гомумен, ижатында лирика белен юмор-сатираныц урелеп баруы, «поэзиясенец бербетенлеге» (Галиуллин, 2001, 9), Н.Юзиев (Юзиев, 1971, 5; 1981, 261), Н.Хисамов (Хисамов, 1969, 143), Т.Галиуллин (Галиуллин, 1985, 57), А.Яхин (Яхин, 1991, 149), Ф.Шефигуллин (Шефигуллин, 1981, 171), Р.Эхмет (Эхмет, 1983, 169) кебек едебият галимнере Ііем белгечлере, калемдешлере тарафыннан ассызыклап утеле.
Эдебият галиме Н.Хисамов Г.Афзалныц лирика пем юмор-сатираныц узара керешу, синтезлашу хасиятлерен барлый: «шагыйрьнец лирикасы, бер яктан, авторныц сатира пафосын тешенерге принципиаль ачкыч бирсе, икенче яктан, лирика элементлары, аныц сатирасына утеп кереп, аерым бер художество функциясен башкара Ііем Г.Афзал сатирасыныц узенчелеклереннен берсен тешкил ите» (Хисамов, 1969, 143), Н.Юзиев лирика белен юмор-сатираныц берлешеп, кушылып китуен Г.Афзал ижатыныц бер узенчелеге итеп карый heM тенкыйтьтеге каршылыклы фикер-карашларныц нигезле булмавын делилли (Юзиев, 1981, 261-262).
Г.Афзал ижатын ейренуде икенче юнелешне шигъриятенец аерым месьелелерене тукталу, лирика яки юмор-сатирасыныц кайбер узенчелеклерен билгелеу, сенгатьле сурет алымнарын барлау, аерым есерлерене кузету ясау, беялеу тешкил ите. Аныц ижатын ейренуге зур кеч куйган, шагыйрьнец едеби остазы С.Хеким пем едебият галиме Н.Г.Юзиев - аныц беренче беялеучелэре де. Г.Афзалныц яшь буынга багышланган шигырьлер тупланган «Кар сулары» (1957) исемле жыентыгы басылып чыгу уцаеннан, Н.Юзиевныц «Яшь шагыйрьнец беренче китабы» (1958) мекалесе бу юнелештеге беренче тэнкыйди материалны тешкил ите. Эдебият галиме шагыйрьнец шигъриятькэ килу юлы, юнелешлерене Ьем Г.Афзалныц балалар поэзиясене игътибар биреп, шигырьлернец тематикасы, поэтикасы, сенгатьче эшленеше месьелелерен кутереп, жентекле анализ ясый (Юзиев, 1958, 113-116). 60-70 нче елларда юмор-сатира елкэсенде актив эшлеген шагыйрьнец жыентыкларына Ьем аерым шигырьлерене менесебетте М.Рафиков (Рафиков, 1965, 133-134), С.Хэким (Хеким, 1969, 201-207), Н.Хисамов (Хисамов, 1969, 143-149) язмаларында аерым фикерлэр эйтелэ. Г.Афзал ижатын узэккэ алып, шигырьлвренец идея-тема яцалыгы, тел-вслуб мэсьэлэлэре, поэтик узенчэлеклэрен барлау юнэлешендэ язылган мэкалэлэрдэ Г.Афзалныц халык арасындагы швЬрэте шагыйрьнец халыкчанлыгы, татар сатирасы классиклары Г.Тукай, Ш.Бабичларньщ шигъри" традициялвре дввамлылыгына бэйлэп карала пэм Г.Афзал ижатыныц узенчелеге шуньщ белэн ацлатыла. Шагыйрь ижатында дэвамлылык h0M яцачалык менэсэбэте мэсьэлэлэре хакында фикерлэр С.Хэким, Н.Юзиев мэкалэлэрендэ калкытып куелса да, бу юнэлештэге фвнни тикшерену Н.Ш.Хисамов тарафыннан башкарыла. Галим С.Хэким фикерлэренэ таянып, шагыйрьнец юмор-сатирасында Г.Тукай традициялэренец дэвамлылыгын келу объекты, сатирик алымнар, вакыйгалар чишелеше, шигъри чаралар, шигырь улчэме кебек мэсьэлэлэлэргэ менэсэбэттэ ейрэнэ, Тукай шигърияте жирлегендэ усеш алган, милли сатираны баетуга китергэн яцарак шигъри алымнарны билгелэп утэ, «Минем сакал», «Сэлэхетдин бабай сузлэре», «Мэгъфия эбинец догасы», «Изге хэзрэт тарихы» кебек шигырьлэре Иэм Тукай шигырьлэренэ нэзирэлэр лсентеклеп тикшерелэ, бэялэнэ (Хисамов, 1969, 143-149). Г.Афзал ижатында халык ижаты Ьэм классикларныц Ііежу традициялэре дэвамлылыгы мэсьэлэсенэ фэнни яссылыкта соцрак Т.Н.Галиуллин (Галиуллин, 1988, 145-151, 333-343), Л.Э.Кэшфиева (Кэшфиева, 1991, 210) мерэжэгать итэ.
1960 нчы елларда Г.Афзалныц шигырьлэре рус («В строю», 1960; «Бессонной ночью», 1966) Иэм башкорт («Эни малае», 1967) теллэренэ тэржемэ ителуе Ьэм шагыйрьнец шул чор ижатына кузэту характерындагы А.Гиниятуллина (1964, 3), Д.Калюжный (Калюжный, 1967, 3), Г.Минскийларныц (Минский, 1972, 3) рус телендэ басылып чыккан мэкалэлэре Г.Афзалны киц катлам укучыга танытуда меїшм роль уйный.
70-80 нче елларда тэнкыйть Г.Афзал ижаты, шагыйрьнец Ьвм юмор-сатирасы Ьэм лирикасына киц туктала, Н.Г.Юзиев (Юзиев, 1971, 4; 1981, 255-271), Р.Фвйзуллин (Фэйзуллин, 1971, 114-122; 1972, 3), Р.Твхфэтуллин (Твхфвтуллин, 1973, 3; 1976, 160-162), Ф.Шэфигуллин (Шофигуллин, 1975, 3; 1981, 171-174; 1988, 210-215), Р.Мостафин (Мостафин, 1979, 151-152; 1981, 3), Т.Н.Галиуллин (Галиуллин, 1981, 3; 1985, 45-62; 1988, 366), Р.Эхмвт (Эхмэт, 1983, 169-172) кебек галим-тэнкыйтьчелэрнец эзлэнулэре Ьвм калэмдэшлэренец кузэтулэре узвгенэ шигьриятенец тврле аспектлары куела. Шунысын да вйтеп уту меііим: бу язмаларда, бер яктан, Г.Афзал ижаты бербетен тесендэ кузалланып, гомуми кузэтулэр жирлегендэ анализлана, поэзиясенец усу юлларын, шагыйрьнец эдвби мэйданда урынын билгелву пэм бэялэу тесен ала, икенче яктан, аерым эдэби-нэзарй мвсьэлэлвргэ менэсэбэттэ, вдэбият галимнвре Н.Г.Юзиев (Юзиев, 1971, 3-11; 1981, 255-271), Т.Н.Галиуллин (Галиуллин, 1985, 45-62) тарафыннан Г.Афзал ижатында шагыйрь шэхесе, лирик герой пэм аныц бирелеш узенчэлеклэре, шигьриятенец идея-тематик кицлеге фэнни яссылыкта тикшерелэ; калвмдэшлэре Ф.Шэфигуллин поэтик алымнар мэсьэлэсенэ куз сала (Шэфигуллин, 1981, 171-174), прозасыныц узенчэлеге Р.Твхфэтуллин (Твхфвтуллин, 1976, 160-162), Ф.Шэфигуллин (Шэфигуллин, 1981, 171-174) тарафыннан бэялэнэ. Эдвбият галиме, твнкыйтьче Т.Н.Галиуллинньщ халык ижаты Ьвм поэзия менвсэбэте мэсьэлэлэрен фвнни яссылыкта узвккв алып тикшергвн «Илпам чишмвлэре» (1988) монографиясе аерым игътибарга лаек. Хезмэттэ Г.Афзалньщ лирикасы Ьвм юмор-сатирасыныц халыкчан жирлеге, фольклор белэн тыгыз бэйлэнеше шагыйрьнец двньяга карашы Ьвм эстетик фикерлэве берлегендэ ейрэнелэ, эдэби осталык, индивидуаль стиль, шигырьлэренец поэтик узенчвлеклвре билгелэп утелв (Галиуллин, 1988, 366).
1990 нчы еллардан башлап, Г.Афзал ижатын узвккэ алган, фэнни, твнкыйди, кузвту характерындагы аерым хезмэтлэрдэ, мэкалэлэр heM 1язмаларда шигъриятен гыйльми ейрэну меішмлеге кутэрелэ, ижатыныц аерым бер аспектын тикшеру барышында элеге бурычныц эпэмияте ассызыклана. Аларньщ барысына да кузету ясау мемкинлеге булмаганлыктан, Г.Афзал ижатын фэнни яссылыкта ейрэну максаты куздэ тотылган хезмэт пэм мэкалэлэргэ тукталу ИХТЬІЯЖЬІ бар. Бу жэпэттэн, 1950 - 1980 нче елларда татар сатирик поэзиясе узенчэлеген тикшеруне максат итеп куйган Л.Э.Кэшфиеваныц кандидатлык диссертациясе Г.Афзал ижатын фэнни ейрэнугэ зур елеш кертэ. Л.Э.Кэшфиева тарафыннан Г.Афзалньщ юмор-сатира ижатында кенчыгыш Ііем кенбатыш халыклары эдэбиятлары тээсире кузэтэлэ, классик пежу мирасын устеру осталыгы бэялэнэ, сатирик жанр терлэре, шигьри эсэрлэренец идея-тематик яцалыгы, поэтик узенчелеклэре ейрэнелэ (Кэшфиева, .1991, 19; 1991, 210).
Эдэбият галиме А.Г.Яхинньщ Г.Афзал ижатында чор пэм шэхес каршылыгы, хакыйкать темасыныц бирелеш узенчэлеге, автор пэм лирик герой менэсэбэтлэре кебек мэсьэлэлэрне тикшеруе шагыйрь ижатын ейрэнуне тирэнэйтугэ ярдэм итте (Яхин, 1991, 149-150; 1996, 87-93; 2003, 277-286).
Г.Афзал ижатын дайми кузэтеп, бэялэп барган эдэбият галиме Т.Н.Галйуллинньщ шагыйрь поэзиясенец теп усеш-узгэреш этапларын пэм юнэлешлэрен билгелэве, аерып чыгаруы шагыйрь иж,ат феноменын гыйльми тикшеруне киц жирлектэ алып баруга этэргеч бирде пэм хезмэтебездэ автор позициясе, сэнгатьлелек проблемаларын ейрэнудэ нигез-калып итеп алынды. Т.Н.Галиуллин тарафыннан Г.Афзал шигърияте эволюциясе шартлы дурт чорга булеп карала пэм hep усеш этабын сыйфатлаган хасиятлэр курсэтелэ:
1. Рэнжетелгэн куцел сагышы (50-60 нчы еллар)
2. Куцел керлеге сагышы (60-70 нче еллар)
3. Тарихи ац сагышы (80 нче еллар)
Сагыш биредэ эдэби термин-медитация, лирик гомумилэштеру мегънэсендэ - Т.Н.Галиуллин искэрмэсе
4. Фэлсэфи уйланулар сагышы (90 нчы еллар) (Галиуллин, 2001, 68-70).
Г.Гыйльманов тарафыннан Г.Афзал шигъриятенде милли поэтика кодлары - образлар символикасы узэккэ алына, урман, тау, жил, кук кебек образларныц эчтэлеге, мэгънэви кыры ачыклана, кызыклы кузэтулер ясала (Гыйльманов, 2000, 5-42).
Г.Афзал шигъриятен лингвопоэтик яссылыкта, шагыйрьнец шигъри есерлерне свнгатьчэ тезу осталыгын, сурэтлэу чараларын пем алымнары узенчвлеген, аларньщ функциялврен ейрену Р.Херметуллина тарафыннан башкарыла (Херметуллина, 2004, 28; 2004, 235). Шигъри есерлернец теле, сенгатьче узенчэлеге теп тикшерену объекты итеп алынган бу диссертация - Г.Афзал ижатына багышланган беренче кулвмле гыйльми хезмэт.
Соцгы елларда Г.Афзал швхесенэ Ьем ижатына бея бирген мекале пем язмаларныц куплеге, бер яктан, шагыйрь ижатыныц яца сыйфатларга баюы, фелсефи тиренлеге белен бейле булса, икенчеден, милли, медени, ижтимагый, фелсефи, едвби-эстетик фикердеге яцарыш-алгарышныц йогынтысы да бар, еченчеден, Г.Афзалныц 80 яшьлек юбилее Ьем 2003 нче елда татар едебиятында зур югалту - шагыйрьнец улеме де моца себеп була.
Г.Афзал изкатын ейрену, аныц татар едебиятында тоткан урынын дерес беялеу, шигъриятене хае узенчелеклерен билгелеу юнелешенде едебият галимнвре, тенкыйтьчелер, калвмдешлере тарафыннан житди, саллы фикерлер ейтелген. Шулай да, Г.Афзал ижатыныц бербвтен итеп ейренелмеве, монографик планда тикшерелмеве Ьем бу месьелэге фенни яссылыкта якын килу талебен кузде тотып, шагыйрь ижаты автор позициясе Нем сенгатьчелек ноктасыннан махсус ейрену кирек дип уйланылды. Югарыда китерелген мекалелер, хезметлерден куренгенче, шагыйрь ижаты автор позициясе яссылыгыннан ейренелмеген, шулай да едебият галимнере Н.Г.Юзиев, Т.Н.Галиуллин, А.Г.Яхин хезметлеренде Г.Афзал шигъри есерлеренец узенчелеген автор проблемасы ноктасыннан ацлату курене, автор, лирик герой, лирик «мин» кебек терлере курсетеле, лекин аларныц семантик интерпретациясе, функциональ узенчелеклере билгеленмеве бу юнелешто эзленулерне устеру heM ейренулерне тиренейтуне талеп итуе теманы сайлауныц актуальлеген тагын бер тапкыр ассызыклый.
Теп тикшерену категориялере. Сенгать есеренде автор позициясе, аныц белдерелу алымнарын билгелеу - едебият фененец мепим незари аспектын тешкил иткен катлаулы проблемаларныц берсе. Мэсьеленец нигезе автор тешенчесе белен тыгыз бейленген: «хезерге едебият белеменде автор проблемасы автор позициясе аспектында ейренеле» (КЛЭ, 1978, 30). Бугенге кенде автор месьелесен незари ейренген фикер иялере Эфлетун, Аристу, Буало, Ьегель h.6. ясаган кузетулер гомумилештерелде, нетижелер тулыланды, тиренейде. Ижатныц индивидуаль тесмер ала баруы фенде авторлык куренешен ейренунец яца аспектлары ачылуына китерде, бер яктан, бу куренеш, XIX йезге кадер кузетелген авторныц авторитет (жанр яки стиль) традициясе яссылыгыннан векиллек итуенец чикленуе (сентиментализм пем романтизм эстетикасына бейле ревеште) белен ацлатыла: «Эдеби есернец узек «персонажы» булып канунга буйсынган есер Ьем аны иждт итуче поэтиканыц теп категориясе - стиль яки жанр тугел, е автор санала башлый» (Аверинцев, 1994, 33), икенчеден, фелсефи-эстетик фикердеге яцарыш тикшеренулерне киц жирлекте алып баруга мемкинлек ача (КЛЭ, 1978, 24-38) heM XIX гасыр азагыннан башлап автор проблемасын фенни яссылыкта ейренуге тепле нигез салына. Эдебият галимнере В.В.Виноградов, М.М.Бахтин, Ю.М.Лотман, Г.А.Гуковский, Р.Барт, Д.С.Лихачев, Б.О.Корман, Л.Я.Гинзбург, В.Катаев, Б.А.Успенский, А.Б.Есин, Д.В.Затонский, С.Н.Бройтман, А.М.Буланов, Ю.М.Проскурина п.б.ныц теп незари-фелсефи эзленулере, проблеманы тикшеру нетижесенде туган карашлар терлелеге, хетта бер-берсене капма-каршы теориялер барлыкка килу автор позициясе, аныц белдерелу юлларын билгелэу, барлау мемкинлеге бире. Шул ук вакытта авторлык куренешен ейрэнудэ объектив каршылыклар шактый, месьеле хезерге кенде де бехесле пем катлаулы проблемаларньщ берсе булып кала, беренчеден, «автор» тешенчесе куп мегънеле Ьэм терле ейрэтулэрне, концепциялерне уз эчене ала, хезерге кенге кадер «автор» тешенчэсене тегел билгелеме бирелгене юк, икенчедэн, автор месьелесе чор хасиятлерен узеккэ алуны талеп ите, еченчеден, проблема эдвби тер табигате белен де бейле, аерым алганда, автор пом герой менэсебетлере эпос пем драмада ейренелгэн булуы, лирикада бу месьелене узеккэ куйган хезметлернец азлыгы белен андатыла.
Эдебият белеме фененде авторлык куренешен ейрену берниче юнэлеште алып барыла. Беренче юнелеш - едэби эсэрде автор-юкатчыныц чагылыш табуы месьелесен алга серучелэр «автор образы» категориясен кулланалар. «Автор образы» тешенчесен незари едобиятка керткэн галим В.В.Виноградов тарафыннан автор проблемасы лингвистик, психологик, эдэби-тарихи аспектларда яктыртыла. В.В.Виноградов автор образын «эсэрнец нигезен бетенге жъшнап ... идея узеген тешкил итуче» (Виноградов, 1971, 118), «язучы тарафыннан суретленгэн деньяга бея, чынбарлыкка менесэбэт» дип билгели пем аньщ автор позициясен билгелэудэ мепимлеген ассызыклый (Виноградов, 1963, 125).
Икенче юнэлеш башында автор месьелесен фелсефи яссылыкта ейрэнген рус эдэбиятыныц атаклы галиме М.М.Бахтин тора, Ул авторныц «беренчел» (ижатчы) пэм «икенчел» (беренчел автор тарафыннан ижат ителгэн) терлэрен аерып чыгара. Эстетик яссылыктан Караганда, «автор тэмамланган бетеннец - эдвби эсернец актив беремлеген тэшкил ите, шул ук вакытта елеге бетеннец hep елешенэ трансгредиент хэлдэ кала» (Бахтин, 2000, 39). Бахтин авторныц сурэтлэнэ торган чынбарлыкка, укучыга, геройга менэсэбэтен теп ейрену объекты итеп алып, автор позициясен билгелеуге аерым игътибар итэ (Бахтин, 2000, 333).
М.М.Бахтин пем В.В.Виноградов теориялере зкирлегенде авторлык куренешен ацлатуда узгв караш Б.О.Корман (вченче юнелеш) исеме белен бэйле. Б.О.Корман да авторныц ике терен: «реаль биографик автор (язучы) пем эдэби автор (концепированный)» (Корман, 1990, 18) билгелэп, автор -«бетен эсер тукымасында геудэлэне торган билгеле бер концепция иясе» диген карашны алга сере (Корман, 1971, 199). Аныц фикеренче, реаль автор есерде катнашмый, ул Ьэрвакыт субъект-объект менесебетенде белдереле, аларныц эсэрде чагылыш табуы, узара менесебэте автор позициясе турында кузаллау булдыра (Корман, 1990, 18). Б.О.Корман эзленулерен едеби эсернец «субъектив тезелешен» ачыклауга юнелтеп, «автор ацы формалары»ныц («формы выражения авторского сознания») текстта чагылыш табу дережесенэ карап классификацияли (Корман, 1986, 299).
Автор образы тешенчесен ацлатуда Н.К.Бонецкая фикерлере аерым игьтибарга лаек: «Шэхес аеруча ижат вакытында тулысынча ачыла; шуца куре едеби есерде автор чагылыш тапмый кала алмый, пем есернец нигезе, тегелреге, аныц вертикале автор шехесене тецгел була. ... Без едеби есерде авторны интуитив рэвеште тоябыз, аныц эчке тавышын ишетебез» (Бонецкая, 1986, 257-258). Хезерге едебият белеменде «автор образы автор позициясен белдеруче формаларныц» берсе диген караш А.М.Буланов (Буланов, 1989, 10) Ю.М. Проскурина (Проскурина, 1992, 8) хезметлеренде алга сереле.
Хезерге фэнни эдебиятта авторлык куренешен ацлату елкесенде эзленулерде ике тенденция ачык курене: беренчесе - Р.Бартныц «автор улеме концепциясе»н (Барт, 1994, 615) алга сергэн (М.Фуко, Т.-С.Элиот, Дж.Х.Миллер, Д.Хейман, Л.Лернер, Ж.-Л.Нанси h.6.), аеруча «автор улеме» девере» (Эпштейн, 2000, 70) - постмодернизм эдебиятына хае, «автор позициясе кискен узгерешлергэ дучар бунды. Автор «битараф елъязмачы» пем вакыйгалар устерелешене катнашмаучы хроникер ролен ути башлады» (Богданова, 2001, 14-15). Ижат процессы бу концепциянец яшэугэ хокуклы икэнлеген курсэтсэ дэ, автор «улеме» турындагы карашларныц формаль мэктэп концепциясенэ барып тоташуын раслаучылар, бу теорияне инкарь итучелэр кубрек. Авторны эсэрнец нигезен тэшкил итуче компонент, аныц бетенлеген твэмин итуче узэк дигэн караш тарафдарлары М.Фрайзе (Фрайзе, 1996, 32), В.Топоров элеге концепциянен гуманитар фикернен Ьэм жэмгыятьнец кризис куренеше буларак тууын исбатлый (Топоров, 1993, 28).
Автор позициясен белдерудэ шагыйрьнец ижат индивидуальлеген билгелэуче, ижади осталыгын, талантын тулысынча барлаучы, ачучы сэнгатьчэлек тэ меііим урын тота. Эсврлэрнец кыйммэте идея-проблематиканьщ актуальлеге Ьэм аны укучыга житкеруче алым-чараларныц терлелеге, бизэклеГе белэн бэйле. А.М.Буланов «эсэрнец сюжет-композициясен ... «автор башлангычы» белэн бэйли (Буланов, 1989, 58), автор позициясенец белдерелу юлларын барлау юнэлешендэге эзлэнулэрне вакыт Ьэм кицлек, автор идеалы ноктасыннан дэвам итуне алга серэ (Буланов, 1989, 80). Эдэбият галиме А.Б.Есин автор позициясен эсэрнец «идея деньясы»нда ачык чагылыш табуын Ьэм аны автор бэясе, автор идеалы, пафос белэн бэйлэп ейрэнуне тэкъдим итэ (Есин, 2000, 58-72). Субъектив автор башлангычын билгелэуче, терле методологик позициялэр белэн бэйле: эстетик (Борев, 2002, 50-103) яки метафизик (Р.Ингарден) категория, пафос (Поспелов, 1978, 188-230) яки сэнгатьлелек модусы (Тюпа, 1987, 217), деньяны танып-белу хислэре (мировоззренческие эмоции) (Хализев, 2000, 68-79), галимнэр фикеренчэ, автор позициясен тегэллэштерергэ ярдэм итэлэр, Эсврлэрнец сэнгатьчэлек дэрэжэсе авторныц осталыгы, сэлэтеннен тыш, халык, миллэт Ьэм гомумэн, кешелек яшэешенэ, яцарыш-алгарышына позитив тээсир ясарлык, аныц зэвыгын кутэру, устеру юнэлешендэге ижади мэсьэлэлэрне кую, кутэреп чыгу Ьэм чишу омтылышын да узэккэ ала (Хализев, 2000, 82).
Гамэлдэ йергэн, нэзари эдэбиятта хокукын раслаган теориялерге нигезленеп, автор - узене генв хае кабатланмас рухи башлангычы, биографиясе белен урелген тормыш тэжрибесене ия булган реаль зат, узенчелекле шэхес пем яшвеш концепциясен ижат итуче, текстньщ субъектив Ьэм сюжет-композицион тезелешендэ чагылыш тапкан, бетен эсер тукымасында геуделене килген югары мегьневи-сенгати инстанция ул. Автор образы - билгеле бер калып-кысалар белен чикленмэген, темамланмаган хасиятле образ, сэнгать чынбарлыгын тудыруны кузде тоткан, ижатчы шехесе белен якын яки тецгел булмаган, авторлык функциялерен башкаручы, едеби есер тукымасында автор субъективлыгына ишарелеуче «есернец нигезе... аньщ вертикале», автор позициясен тулыландыручы, шул ук вакытта «эсэрне алыштырып киле торган алымнар жыелмасы» (Бонецкая, 1986, 257) дип тегэллештере алабыз.
Эдеби есер ижатчыныц тормышка карашы, ейлене-тире деньяны уз ацлавы, аны кузаллавы нетижэсенде туа. Эсэрлернец асыл мегьнесене тиренрек тешену барышында автор карашларыныц тулырак, ац дережэсенец югарырак булуы ачыклана, автор кузаллаган яшееш, ул яклаган, хуплаган яки кире каккан кыймметлер бер гене терле кабул ителми, фикерлер терлелеге уятып, укучыны билгеле бер актив гамелге, херекетке чакыра, енди. Димек, автор позициясе - авторныц суретлене торган чынбарлыкка актив субъектив менесебете. Чынбарлыкны, аньщ ижтимагый, сеяси, ехлакый каршылыкларын ацлавын да, беялевен де, танып-белуен де уз эчене алган шагыйрьнец позициясе едеби есерде чагылыш тапмый калмый. Ижат процессында автор позициясе -шагыйрьнец узе суретлеген чорны, аньщ вакыйга-хэллерен ацлавы, белуе дережэсене бейле ревеште есернец проблематикасын тиренрек куюы Ьем аны сенгатьче оста ачуы ул. «Эдеби есернец тарихы эдипнец шул есер турындагы башлангыч шигъри фикере тууыннан башлана. Шушы башлангыч фикер ... уй-ният дип атала» (Юзиев, 1973, 24). Э едеби есер ижатчы фикеренец нетижесе ул, шуца нисбетен, уй-ният белен темамланган бетен - шигъри есер тецгел тугел, уз чиратында бу куренеш автор heM автор позициясен билгелеу ихтыяжъш тудыра. Шигырьде автор позициясен билгелеу, шулай итеп, авторныц суретлене торган чынбарлыкка менесебетен максатчан эзлеу, ачыклау, курсету белен бейле. Автор позициясе - шигъри есер структурасыньщ билгеле бер формасы тугел, емма ул первакыт белдерелеп, шигырьнец hep элементында чагылыштаба.
Шул ревешле, автор категориясе - язучы ижатын тикшеруде теп тешенчелернец берсе. Эдеби анализ автор позициясен максатчан ейренуне кузде тотмаган очракта да, месьеле узенец епемиятен югалтмый, heM ахыргы нетиже автор, аныц беясе, менесебете кебек, уз эчене биографик, деньяви караш heM поэтик аспектларны беркеткен катламга барып ялгана, шагыйрь ижатына бея бируде, аныц талантын курсетуде епемиятле олешке ейлене.
Г.Афзалныц лирик heM юмор-сатира шигырьлере, проза есерлере хезметнец ейрэну объекты, автор проблемасы ноктасыннан Г.Афзал есерлеренец сенгатьче узенчелеклере, авторныц чагылыш табу формалары, автор heM герой менесебетлере, автор позициясенец есерлернец субъектив Ьем композицион тезелешенде белдерелу узенчелеге тикшерену предметы итеп алынды.
Тикшерену материалы. Г.Афзалныц башлангыч чорыннан алып соцгы елларга кадер ижатын тикшеру-беялеу Ьем аныц ижатында ижтимагый-сеяси, фелсефи, эхлакый-рухи, едеби куренешлернец чагылышын ейрену кузде тотылды. Эдеби-эстетик принципка нигезленеп, анализ узегене идея-мегьневи яцгырашы, сенгати дережесе югары булган есерлер алынды. Чагыштыру максатыннан башка язучыларныц есерлере де файдаланылды, Г.Афзал ижатыныц терле аспектларын яктырткан фенни, тенкыйди, кузету характерындагы мекалелерге Ьем шагыйрьнец хатлары, ецгеме материалларына таянылды.
Хезмэтнец максаты - Г.Афзал ижатын сэнгатьчэлек пэм автор позициясе аспектыннан комплекслы, эволюцион усеш-узгэрештэ, структур, эдэби-эстетик яссылыктан ейрэну, иждт узенчэлеген билгелэуче хасият-сыйфатларны барлау, автор позициясе пэм аньщ эсэрлэрдэ белдерелу узенчэлеген, алымнарын ачыклау. Максаттан чыгып, тубэндэге бурычлар билгелэнде:
- Г.Афзал ижатына бэя биргэн, аньщ аерым якларына игътибар иткэн язмалар, мэкалэлэрне барлау, жыю пэм туплау;
- Автор, автор позициясе пэм сэнгатьчэлек тешенчэлэрен ацлату юнэлешендэге эдэби-нэзари материалны гомумилэштеру;
- Г.Афзал ижатында автор позициясенец белдерелу узенчэлеген билгелэу; эсэрлэренец тематик пэм жанрлык хасиятен билгелэу; автор позициясен белдерудэ кулланылган сэнгатьле сурэтлэу алымнарын барлау (сюжет-композицион алымнар, символлар, тел-сурэтлэу чаралары);
- Автор пэм герой мэнэсэбэтлэре бирелешен кузэтудэн чыгып, лирик эсэрлэрне тикшеру пэм бэялэу;
- Юмор-сатира эсэрлэрендэ автор пэм герой чылбырындагы узгэрешлэрне китереп чыгарган идея-эстетик эчтэлекне ачу;
- Г.Афзал ижатында автор позициясе эволюциясенэ чорныц тарихи вакыйгалары, юктимагый, сэяси хэрэкэте ясаган тээсирне, йогынтыны ачыклау.
Хезмэтнец фэнни яцалыгы:
- Г.Афзалныц тормыш юлы пэм ижаты беренче мэртэбэ берботен итеп, монографик планда системалы ейрэнелэ; шагыйрьнец татар эдэбиятын устеругэ керткэн елеше, аныц поэтик осталыгы пэм эдэби мэйданда урыны бэялэнэ;
- Г.Афзалныц лирик пэм юмор-сатира эсэрлэре автор проблемасы ноктасыннан бербетен итеп анализлана, автор пэм герой менэсэбэтлэренец узенчэлеге билгелэнэ, автор, лирик герой, лирик «мин»нец функциялере ачыклана, автор позициясенец белдерелу алымнары курсэтелэ;
- Г.Афзалныц тэнкыйть тарафыннан аз бэялэнгэн, фэнни яссылыкка куеп тикшерелмэгэн соцгы чор ижаты ейрэнелэ; «Гомер кичулэре» (2000), «Туган як моцнары» (2001) жыентыкларында урын алган пэм шагыйрьнец соцгы елларда ижат ителгэн шигырьлэренец кубесе фенни ейрэнугэ беренче мэртэбэ кертеле.
Хезмэтнец фэнни-теоретик Ьэм методологик нигезе. Эдэби-нэзари мвсьэлэлэрне яктыртканда Ьэм эсерлэрне анализлауньщ юнэлешлерен билгелэгэндв В.В.Виноградов, М.М.Бахтин, Б.О.Корман, Ю.М.Лотман, Д.С.Лихачев, Ю.М.Проскурина, Л.Я.Гинзбург, С.Н.Бройтман, А.Б.Есин, Е.В.Хализев, А.М.Буланов, Н.Г.Юзиев, Ф.М.Хатипов кебек куренекле галимнэрнед хезмэтлеренв таянылды. Шагыйрьнец юмор-сатира эсэрлорен анализлаганда И.Кант, А.Бергсон, Н.Г.Чернышевский, М.М.Бахтин, В.Я.Пропп, Ю.Б.Борев, Б.Дземидок, Д.П.Николаев, У.И.Гыймадиев хезмвтлэре файдаланылды. Чор Ьэм шигърият, заман Ьэм шэхеснец узара йогынтысы, менэсэбэте аша ейрэну, шагыйрь ижатында ижтимагый фикер хэрэкэтен кузэту Н.А.Бердяев, Ю.А.Шрейдер, Т.Н.Галиуллин, Р.К.Ганиева, Х.Ю.Мицнегулов, Й.Г.Нигъмэтуллина, Д.Ф.Запидуллина, Ф.М.Мусин, А.Г.Охмэдуллин, Ф.Г.Галимуллин, А.Г.Яхин хезмэтлэренэ нигезлэнеп алып барылды.
Тикшерену методикасы. Эдэби текстларга автор проблемасы ноктасыннан структур, системалы, чагыштырма анализ биру heM эдэби эсэрне бербетен итеп тикшеру куздэ тотыла.
Хезмэтнец фэнни-гамэли кыйммэте.
- Диссертациядэ китерелгэн кузэту-тикшеренулэр Ъэы аларныц нэтижэлэре укыту программаларын камиллэштеру, мэктэп Ьэм югары уку йортларында язучы ижаты Ьэм XX йезнец икенче яртысы шигърияте буенча лекциялэр, практик, семинар дэреслэр укыту барышында файдаланыла Ьэм студентларга белгечлек буенча махсус курс укыту ечен нигез була ала; алга таба тикшеренулэр ечен жирлек хезмэтен утэргэ мемкин;
- Шагыйрь ижатын автор проблемасы ноктасыннан ейрану, лирик пэм юмор-сатира эсэрлэре структурасында автор пэм герой бирелеше механизмы башка шагыйрьлэр ижатын анализлауда файдаланыла ала.
Хезматнец апробациясе. Диссертациянец теп нигезлэре, нэтижэдэре фэнни жыентыкларда, фэнни-методик матбугатта донья кургвн алты мэкалэдэ яктыртылды, республика (ТР Яшь галимнэрнец I республика Форумы, Казан, 2001; Тукай укулары, Казан, 2002; «Идел-Урал тебэгенец пэм Татарстан халыкларыньщ тарихы, мэдэнияте пэм теллэре усеше мэсьэлэлэре» VII фэнни-гамэли конференция, Казан, 2004), университет кулэмендэ уткврелэ торган еллык фэнни конференциялэрдэге (2001, 2002, 2003, 2004) чыгышларда тэкъдим ителде.
Хезматнец структурасы. Дссертация кереш, вч булектэн, йомгак, файдаланылган чыганаклар Ьэм фэнни эдэбият исемлегеннэн гыйбарэт. Беренче булектэ лирик эсэрлэрдэ субъектив герой - автор бирелешен ейрэну максат итеп куела. Автор пэм аныц позициясе, автор - герой менэсэбэтлэре эдэби тер табигатенэ таянуны талэп итэ, бу жэЬэттен, нэзари эдэбиятта лирик эсэрлэр структурасында автор пэм герой бирелешенэ багышланган ейрэтулэрне куздэн кичеру Ьэм автор - субъект менэсэбэтен тематик буленештэ курсэту максатка ярашлы дип табылды. Икенче булектэ шагыйрьнец ижтимагый фикер хэрэкэте (гражданлык, сэяси h9M публицистик лирикасы) узенчэлеге ейрэнелде, автор позициясенец эволюциясе билгелэнде. Юмор-сатира эсэрлэренец узенчэлеге еченче булектэ каралды, келке теориясен яктырткан ейрэтулэрне куздэн кичеру максатка ярашлы дип уйланылды, юмор-сатира эсэрлэренец жанрлык узенчэлеклэре, сэнгатьле сурэт алымнары Ьэм автор - герой менэсэбэтлэре ейрэнелде, бу жанрда автор позициясенец белдерелу узенчэлеге каралды. Йомгак елешендэ нэтижэлэр гомумилэштерелде.